De term ‘codependency’ betekent vrij vertaald: mede-afhankelijkheid. Het refereerde vroeger aan partners van aan alcohol  verslaafde mensen. Later bleek dat de eigenschappen die deze partners vertonen, ook voorkomen bij mensen die niet in een relatie zitten met een alcoholverslaafde. Als je bijvoorbeeld bent opgegroeid in een disfunctioneel gezin, of opgroeide in een gezin waarin één van je ouders ernstig ziek was, is de kans groot dat je dezelfde eigenschappen hebt ontwikkeld. Nu is er in bijna alle families wel sprake van disfunctionaliteit, ook als er geen sprake is van ziekte of verslaving. Je hoeft je daarom niet een uitzondering te voelen als het ook jou betreft. Veel mensen vertonen codependent gedrag zonder het zelf te weten.

Heel kort door de bocht komt het erop neer dat je door de ziekte, stoornis of verslaving van een dierbare, zelf gedragspatronen ontwikkelt die op zichzelf ook een verslaving worden; namelijk het continu inspelen op en bezig zijn met de behoeftes en wensen van de zieke naaste. In díe mate dat er bij jou zelf, geen enkele ruimte en aandacht meer is voor je eigen behoeftes.

In Wikipedia staat over codependency:

 “aanduiding voor een psychische aandoening die voorkomt bij mensen die in hun jeugd opgegroeiden in disfunctionele gezinnen waar zij op de één of andere wijze onvoldoende in hun gezonde basisvoorwaarden en behoeften zijn ondersteund. Vaak is er sprake van een achtergrond van verwaarlozing, mishandeling of misbruik. In veel voorkomende gevallen is er sprake geweest van een verslaving die in de familie heeft gespeeld”.

Als je wel veilig en ‘normaal’ bent opgegroeid maar pas later in een relatie terecht komt waar psychologisch misbruik plaatsvindt of waar de partner verslaafd of anderzijds ‘energie slurpend’ is, kun je alsnog codependent gedrag ontwikkelen. Het ontstaat geleidelijk als je maar lang genoeg ‘vast’ zit in zo’n situatie. Niet iedereen die terecht komt in een relatie waarin psychisch misbruik voorkomt, was bij voorbaat al codependent. Maar de kans is groot dat codependent gedrag zich alsnog bij iemand ontwikkelt als zo’n situatie maar lang genoeg duurt.

Over de eigenschappen van codependency kun je hieronder lezen. Mensen die codependent gedrag vertonen hoeven niet álle eigenschappen die hieronder vermeld staan te vertonen, maar vaak wel meerdere hiervan.

• Schaamte en laag zelfbeeld
  • Een diep (vaak onbewust) gevoel hebben niets waard te zijn, er niet te mogen zijn. Dit gevoel wordt soms gecamoufleerd door ‘uit de hoogte doen’ of doen alsof hij of zij belangrijk is of competent. Deze houding moet een diep gevoel van schaamte of ontoereikendheid bedekken. Perfectionisme is een andere eigenschap dat een laag zelfbeeld moet camoufleren; “als alles perfect is, hoef je je niet ‘slecht’ te voelen over jezelf. Mensen met een laag zelfbeeld vinden zichzelf onbewust niet de moeite waard. Daardoor zetten zij hun eigen behoeftes, meningen en wensen aan de kant en ten opzichte van die van anderen, of durven pas ‘naar buiten’ te treden als alles perfect is.
• Please gedrag
  • Het is goed om voor een ander te willen zorgen, alleen mensen die codependent zijn offeren hun eigen behoeftes hiervoor bijna structureel op. Meestal gaat dit onbewust. Het is een ingesleten gedragspatroon, vaak al ontstaan in de jeugd. Zij doen álles om het de ander naar de zin te maken, zonder bij hun eigen behoeftes stil te staan. Vaak hebben ‘codependents’ grote moeite om ‘nee’ te zeggen. People-pleasers geven, geven, geven én geven maar vergeten wat zij zelf nodig hebben. Vaak weten zij niet eens wat zij zelf nodig hebben.
• Moeite met eigen grenzen kennen en aangeven
  • Grenzen zijn de onzichtbare lijnen tussen jou en de ander. Een grens geeft aan wat van jou is en wat van de ander. Dit geldt niet alleen voor je lichaam, geld, bezittingen, maar hierbij horen ook jouw gevoelens, gedachtes, ervaringen, wensen en behoeftes. Deze grenzen zijn hét grote probleem voor codependende mensen. Grenzen zijn ook een probleem voor mensen met de zg. ‘cluster B’ persoonlijkheden zoals de narcist, psychopaat, sociopaat, verslaafde mensen etc. Maar, zij walsen juist over andermans grenzen heen en denken voornamelijk aan hun eigen behoeftes (vaak ook gecamoufleerd door ogenschijnlijk ‘behulpzaam’ of ‘liefdevol’ gedrag of onder de noemder van ‘liefde’). Codependende mensen hebben grote moeite hun eigen grenzen te kennen en aan te geven en deze te bewaken. Zij voelen zich over-verantwoorlijk voor andermans gevoelens en problemen en ook heel snel schuldig over dingen waar zij helemaal niet schuldig aan of verantwoordelijk voor zijn. Alleen al ‘nee’ zeggen of eens kiezen voor zichzelf triggert een groot schuldgevoel
• Reactiviteit
  • Een gevolg van zwakke grenzen is dat jij steeds reageert of een lichamelijke reactie ervaart, op andermans gevoelens en gedrag. Als je zwakke eigen grenzen hebt, wordt je makkelijk en snel getriggered door wat anderen willen, zeggen of doen. Je absorbeert andermans woorden en gedrag, omdat er geen eigen grens is. Dit triggert een lichamelijke reactie en roept een fysieke en emotionele reactie in de codependent op en trekt zich persoonlijk alles aan. Hij/zij zal zich te snel, teveel en onnodig verantwoordelijk of aangesproken voelen die hem of haar drijven naar een reactieve reactie op wat er gezegd werd. Wanneer eigen grenzen sterk en sterk ge-ankerd zijn in je ‘zenwu-systeem’, zul je minder snel reageren op andermans woorden of gedrag en je hier ook minder sterk of helemaal niet getriggered door voelen.
• Zorgen voor de ander
  • Natuurlijk is goed en menselijk om voor een ander te willen zorgen en om empathy en sympathie te voelen. Maar mensen met codependent gedrag maken die zorg belangrijker dan de zorg voor zichzelf. En nogmaals, vaak gaat dat dit geheel onbewust. Codepende mensen kunnen niet anders, ze weten niet beter. En in sommige extreme gevallen van codepenentie, voelt de ‘pleaser’ zich zelfs afgewezen als die ander hun zorg niet wil of als de codependent er alles aan wil doen die ander te ‘fixen’, ook als duidelijk is dat die ander dit niet wil of kan. Voor sommige mensen met codependent gedrag neemt dit extreme vormen aan, vaak zonder dat zij zich hier bewust van zijn. Er is een verschil tussen gezonde empathie en zorg en ongezonde. Daarover later meer…
    Deze zorg hoeft zich overigens niet perse te uiten in praktische of fysieke zorg. Niet je eigen wensen, grenzen en behoeftes uiten, om andermans gevoelens te sparen…of ten koste van jezelf steeds meegaan in andermans wensen en gedrag, zijn óók manieren van zorgen en blijft meestal onopgemerkt.
• Controle
  • Iedereen wil zich veilig voelen en in bepaalde mate weten waar hij aan toe is. Een mate van voorspelbaarheid en controle in het leven is voor iedereen belangrijk. Bij codepende mensen is dit in extremere mate het geval. Zij hebben snel het gevoel geen controle over het leven te hebben en zich onveilig te voelen. Het loslaten van (gedrag van) andere mensen of situaties geeft hen het gevoel geen controle meer te hebben en overgeleverd te zijn aan andermans ‘grillen’. Zij kunnen het extreme “zorgen voor, please en denken aan”, onbewust inzetten om controle te houden over anderen. Dit is een vorm van manipulatie, al zullen velen zich dit niet realiseren. Het kan zelfs doorschieten in bazig worden en anderen commanderen over wat zij móeten om ‘beter’ te worden. Dit is andermans grenzen niet respecteren, onder de noemer van ‘zorg en het beste voor hebben’ om maar controle te houden over de omgeving en zich veilig te kunnen voelen. Al is dit een schijn veiligheid. Cluster B persoonlijkheden willen die controle over de ander ook, maar doen dit op een andere manier en vanuit een andere drijfveer.
• Afhankelijkheid
  • De codependent voelt zich in afhankelijk van de waardering en acceptatie van anderen en zal zich hiervoor meer in bochten wringen dan mensen die niet codependent zijn. Een codepende persoon heeft de zorg voor en bevestiging van de ander nodig om zich goed te kunnen voelen over zichzelf. Veel codependents hebben bijvoorbeeld moeite met single zijn en velen zullen in een relatie blijven die niet goed voor hen is, om maar niet alleen te zijn. Dit maakt weer dat ze zich klem voelen zitten in die relatie en geen kant op te kunnen.
    Dit hoeft niet altijd het geval te zijn. Er zijn ook codependents die er juist bewust voor kiezen om alleen te zijn, omdat ze weten dat ze in een relatie makkelijk terug zullen vallen in codependent gedrag en daardoor eerder ‘bang’ zijn om in een relatie te zitten. Zij zijn zich mogelijk bewuster van hun valkuil en kiezen er juist voor single te blijven. Voor die mensen geldt dat het codepende gedrag zich dan nog steeds kan uiten in bijvoorbeeld familiebanden, vriendschappen en in werkrelaties.
• Moeite met communiceren van eigen wensen en gedachtes.
  • Codepende mensen hebben moeite met het uiten en formuleren van hun eigen wensen, behoeftes, grenzen en meningen. Dit uiten wordt helemaal lastig als je niet eens (meer) weet wat je eigen mening, behoeftes of grenzen zijn of erger; wanneer je jezelf niet eens meer (her)kent. En wanneer je dit wel weet, durf je er niet voor op te komen of ernaar te leven. Je bent bang hierover eerlijk te zijn, omdat je bang bent dat je een ander ermee kwetst of kwijt zult raken óf omdat je weet dat je erom ‘gestraft’ zult worden. In dat laatste geval weet je zeker dat je te maken hebt met een manipulerende ander. In plaats van zeggen wat je wilt of vindt, doe alsof je het eens bent of iets niet erg vind, wat je diep van binnen wél erg vind. Hierdoor wordt, wat je naar buiten communiceert verwarrend. Niet alleen voor jezelf maar ook voor de ander. Lees hierover meer in het artikel: F*ck you! …Ik doe toch aardig!
• Ontkenning
  • Een van de problemen voor het zoeken van hulp bij codependency is dat velen dit ontkennen te zijn of het van zichzelf niet zien. Zij vinden anderen vaak ‘het probleem’ (dit vinden mensen met een cluster B persoonlijkheid ook, maar op een andere manier). Hierdoor zullen ze nooit hun eigen gedrag en daarmee problemen aan kunnen pakken en blijven klagen over wat anderen hen ‘aandoen’. Codepende mensen ontkennen hun eigen behoeftes en gevoelens en weten vaak niet wat ze voelen. Zij hebben alleen aandacht voor andermans gevoelens, niet die van zichzelf. Ze leven in ontkenning dat ze kwetsbaar kunnen en ook mogen zijn en hebben vaak problemen met ontvangen van hulp, aandacht, liefde, complimenten etc.
• Angsten
  • Mensen met codependency zijn diep van binnen bang om verlaten of afgewezen te worden. Dit zijn mensen met de cluster B persoonlijkheden ook, maar waar dit type mensen anderen uitbuit, doet de codepende persoon er álles aan om het anderen naar de zin te maken, ten koste van zichzelf.  Ze zijn angstig om overbodig te zijn, te falen, dingen niet perfect te doen, niet perfect te zijn, een andere mening te hebben, keuzes te maken, standpunten in te nemen, veroordeeld te worden, schuldig te zijn etc.etc. Codepende mensen zijn bang om mensen kwijt te raken als ze volledig zichzelf zouden zijn. Zij beseffen nog onvoldoende dat het soms zelfs beter is om bepaalde mensen kwijt te raken…
• Obsessies
  • Mensen met codependency spenderen hun tijd vooral met denken aan en over anderen. Ze zijn min of meer ‘geprogrammeerd’ aan te voelen en te ontcijferen wat anderen denken en nodig hebben. Dit is meestal veroorzaakt door een afhankelijkheid in een vroegere relatie waarin ze bang waren afgewezen of verlaten te worden of waarin een bepaalde situatie naar hun gevoel uit de hand zou lopen. Ooit, vaak in de kindertijd, was dit een reële dreiging en werden ze afhankelijk van het ‘lezen’ van andermans gevoelens om hier zo goed mogelijk in tegemoet te komen. Codepende mensen focussen op het externe. Er kan daardoor een obsessie ontstaan over de persoon of situatie waar de codependent veel mee te maken heeft. Of er ontwikkelt zich een extreme ‘zorgdrift’ voor alles en iedereen in het algemeen. Niet zelden ligt de focus van een codepende persoon op een verslaafde of zieke partner, kind of familielid etc. Maar ook iemand die manipuleert, liegt en psychische spelletjes speelt, veroorzaakt codependent gedrag bij degene die dit ondergaat. Zij zijn dan verslaafd geraakt aan het proberen de zieke of manipulerende ander, door zorg en meegaandheid ‘onder controle’ te houden.
  • Soms proberen codependents hun eigen gevoelens zó te onderdrukken en te ontwijken, dat ze zelf verslaafd raken aan alcohol, drugs, eten of andere verslavingen. Dit hoeft niet altijd  het geval te zijn, maar een codependent is sowieso verslaafd aan de gedachte aan en het zorgen voor de ander. Relatieverslaving komt vaak voor bij codepende mensen. Deze verslaving kan net zoveel ernstige gevolgen hebben als elke andere verslaving. Niet alleen op het gebied van mentale gezondheid, maar ook op de lichamelijke gezondheid. Codepende mensen zijn vaak relatieverslaafd. Dit is wat anders dan liefdesverslaving. Daarover in een ander artikel meer.
• Problemen met intimiteit.
  • Hiermee wordt niet direct seksualiteit bedoelt, hoewel problemen met sex ook een reflectie kunnen zijn van problemen met intimiteit. Ik doel hier vooral op open en zichzelf durven zijn in een intieme relatie. Angst om zichzelf bloot te durven geven, in de figuurlijke zin van het woord. Dit heeft te maken met schaamte, angst en zwakke eigen grenzen. Iemand met intimiteitsproblemen is bang om veroordeeld te worden, afgewezen, fouten te maken, verlaten of (emotioneel) gestraft te worden. Of ze zijn juist bang om verstikt te raken in een intieme relatie. Zij kunnen hun eigen behoefte aan intimiteit volledig ontkennen worden daardoor juist afstandelijk of proberen zichzelf anders/sterker voor te doen. Codepende mensen kunnen daardoor naar buiten toe heel sterke persoonlijkheden lijken.
  • Iemand met een intimiteitsprobleem kan zich afstandelijk opstellen of juist andersom; ‘needy’.

Mensen met een cluster B persoonlijkheid zoals de narcist, de borderliner, sociopaat etc. aan de ene kant, en mensen met teveel empathie (empaths) of codependende mensen, raken vaak verstrikt in een zogenaamde “dans” van aantrekken en afstoten. Zij trekken elkaar aan en houden elkaar vast, maar niet op een gezonde manier.

Al deze symptomen kunnen leiden tot gevoelens van woede, afkeer, hopeloosheid, wanhoop en depressie. Codependent gedrag zit diep geworteld in de gewoontes en de persoonlijkheid van iemand. Ze zijn moeilijk te identificeren en te veranderen in je eentje. Daar heb je soms hulp en begeleiding bij nodig.

Lukt het jou niet los te komen van deze traumaband? Doe dan het online traject “loskomen van de traumaband“.