Complexe PTSS: Als trauma langdurig en herhalend is

Complexe Post Traumatische Stress Stoornis (Complexe PTSS of C-PTSS) is een aandoening die wordt veroorzaakt door langdurige en herhalende blootstelling aan extreem stressvolle situaties. De symptomen lijken sterk op die van de ‘gewone’ PTSS, maar er zijn belangrijke verschillen, zowel in oorzaak als in de symptomen die je ervaart.

Het verschil tussen PTSS en Complexe PTSS

PTSS is meestal het gevolg van één duidelijk traumatische of bedreigende gebeurtenis zoals een ongeval, overval, natuurramp of geweld. Je kunt het ook ontwikkelen als je getuige bent van zo’n gebeurtenis bij iemand anders.

Complexe PTSS daarentegen ontstaat na langdurige blootstelling aan traumatiserende situaties. Het gaat om ervaringen die vaak niet in één duidelijke gebeurtenis te vatten zijn. Het continu blootstaan aan situaties en mensen die heftige stress of angst bij je veroorzaken, waaraan je niet kon ontsnappen en je er ook niet tegen kon verweren, maar die je meestal ook niet direct kon duiden als misbruik.

Vaak heeft Complexe PTSS zijn wortels al in iemands kindertijd, maar het is ook mogelijk om op volwassen leeftijd nog C-PTSS te ontwikkelen, bijvoorbeeld door langdurige narcistische relaties of andere vormen van emotioneel misbruik.

Situaties die Complexe PTSS kunnen veroorzaken

De volgende situaties verhogen het risico op het ontwikkelen van Complexe PTSS:

• Langdurig fysiek, seksueel en/of psychisch en emotioneel (kinder)misbruik
• Situaties waarin iemand (kind of volwassene) jarenlang wordt gepest, gemanipuleerd of geïntimideerd, maar niet kan ontsnappen en dit machteloos moet ondergaan
• Situaties waarin iemand langdurig ‘gevangen’ wordt gehouden (fysiek, mentaal of emotioneel) en daarbij een steeds herhalende vorm van misbruik ondergaat
• Langdurige relaties met narcistische of anderszins emotioneel misbruikende partners of familieleden
• Opgroeien in een onveilige gezinssituatie met verslaafde, mishandelende of emotioneel afwezige ouders

Kortom: bij het langdurig verkeren in situaties waarin je onderdrukt, gedomineerd, gemanipuleerd, ge-gaslight, gepest, geïntimideerd of misbruikt wordt en waaraan je niet kon ontsnappen of je kon verweren, loop je grote kans op Complexe PTSS te ontwikkelen.

Vooral het niet kunnen ontsnappen of je niet kunnen verweren lijkt een belangrijke oorzaak van het ontstaan van trauma; het machteloos moeten ondergaan van misbruik, zonder uitweg.

Symptomen van Complexe PTSS herkennen

Complexe PTSS omvat alle symptomen van reguliere PTSS, maar heeft daarnaast nog aanvullende kenmerken die specifiek zijn voor langdurig trauma.

Emotionele en gedragsmatige symptomen

• Moeite met emotieregulatie: Dit kan zich uiten in uitbarstingen van woede, onverwachte huilbuien, je onverschillig of zelfs verdoofd voelen.
• Riskant gedrag: Roekeloos gedrag, zelfbeschadiging, zelfmoordgedachten of impulsief risicovol gedrag.
• Dissociatie: De ervaring losgekoppeld te zijn van jezelf en je eigen gevoel en/of lichaam. Je eigen gevoel ‘uit’ zetten als je geconfronteerd wordt met een traumatische situatie of de herinnering hieraan.
• Geheugenverlies: Hiaten in je herinnering rondom traumatische gebeurtenissen.
• Verstoord zelfbeeld: Je niet meer thuisvoelen in en met jezelf. Gevoelens van enorme schaamte, schuld en zelfhaat.
• Hopeloosheid: Gevoelens van doelloosheid, uitzichtloosheid en het gevoel niet meer van betekenis te (kunnen) zijn. Vroegere interesses en doelen in je leven lijken verdwenen.

Relationele symptomen

• Fluctuerend beeld van de misbruiker: Je beeld van degene die jou mishandelde schommelt tussen idealisatie (liefde, vriendschap, trouw) en afkeer (haat, woede, afschuw).
• Beperkt vermogen om relaties te vormen: Vaak herhaal je met Complexe PTSS dezelfde traumatische ervaringen met andere mensen. Je kunt steeds weer in aanraking komen met soortgelijke misbruiksituaties.
• Wantrouwen: Je vertrouwen in anderen is ernstig aangetast, waardoor het moeilijk is om nieuwe, gezonde relaties aan te gaan.
• Overmatige afhankelijkheid: Of juist het tegenovergestelde – extreme zelfstandigheid en niemand nodig willen hebben.
• Moeite met grenzen stellen: Niet weten waar jouw grenzen liggen of deze niet kunnen communiceren naar anderen.

Lichamelijke symptomen

Bij Complexe PTSS converteert emotionele pijn vaak in fysieke klachten, pijn of zelfs ziektes. Dit kan van alles zijn en verschilt per persoon:

• Chronische hoofdpijn of migraine
• Verkrampte spieren en spierpijn
• Misselijkheid en andere maag-darmklachten
• Overmatig zweten, langdurige hartkloppingen
• Ademhalingsproblemen, gevoel van een dichtgeknepen keel
• Op langere termijn: auto-immuunziekten, huidproblemen, hart- en vaatziekten

Langdurige stress en trauma belasten het immuunsysteem zwaar. Als je klachten lang blijven aanhouden, kunnen psychische problemen uiteindelijk leiden tot ernstige fysieke gezondheidsproblemen.

Wanneer hulp zoeken bij Complexe PTSS

Als je meerdere van de bovengenoemde symptomen herkent, is het belangrijk dat je een arts of psycholoog raadpleegt. Een psycholoog of psychiater kan bepalen of jouw klachten passen bij de criteria van Complexe PTSS en een passende behandeling adviseren.

Wees je ervan bewust dat de klachten van Complexe PTSS kunnen lijken op andere aandoeningen. Het kan verward worden met burn-out, depressie, borderline- of bipolaire stoornis, waardoor je verkeerd gediagnosticeerd kunt worden. Bij kinderen kunnen de symptomen lijken op ADHD, ADD of andere ontwikkelingsstoornissen.

Het is daarom belangrijk dat je:

• Een specialist zoekt met ervaring in traumabehandeling
• Jezelf informeert over Complexe PTSS
• Eerlijk bent over je voorgeschiedenis van langdurig misbruik of trauma
• Een second opinion vraagt als je twijfelt aan de diagnose

Behandelmogelijkheden voor Complexe PTSS

Complexe PTSS is vaak lastiger te behandelen dan reguliere PTSS. Het vraagt om een zorgvuldige, gefaseerde behandeling en soms ook om een andere benadering. Complexe PTSS gaat bovendien vaak samen (is comorbide) met andere aandoeningen zoals verslaving, codependency, traumabonding, narcistisch slachtoffer syndroom, depressie of eetstoornissen.

Effectieve behandelingen voor Complexe PTSS kunnen zijn:

• Traumagerichte therapieën zoals EMDR, Somatic Experiencing of Sensorimotor Psychotherapy
• Cognitive Processing Therapy (CPT) of Cognitieve Gedragstherapie (CGT)
• Internal Family Systems (IFS) therapie
• Dialectische gedragstherapie (DGT) om emotieregulatie te verbeteren
• Lichaamsgerichte therapieën om de verbinding met je lichaam te herstellen
• Groepstherapie met lotgenoten

Als je denkt dat je Complexe PTSS klachten te maken hebben met narcistisch misbruik en je het gevoel hebt niet los te komen van die relatie of vast te zitten in een traumaband, dan is het traject “Loskomen van de traumaband” mogelijk geschikt voor jou. Dit traject behandelt onder andere hoe om te gaan met triggers en de effecten van emotionele flashbacks.

Het is belangrijk om naast online zelfhulp ook professionele hulp te zoeken. Bezoek bij deze klachten altijd een erkend psycholoog of psychiater met ervaring in traumabehandeling.

FAQ- Complexe PTSS:

Is Complexe PTSS een officiële diagnose?

Ja, sinds 2018 is Complexe PTSS opgenomen in de ICD-11 (International Classification of Diseases) als officiële diagnose. In de DSM-5, het handboek dat in Nederland vaak wordt gebruikt, staat het nog niet als aparte diagnose, maar wordt het gezien als een variant van PTSS.

Kan Complexe PTSS worden genezen?

Met de juiste behandeling kunnen de symptomen van Complexe PTSS significant verminderen, waardoor je kwaliteit van leven sterk verbetert. Volledige ‘genezing’ is een complex begrip bij trauma, maar velen leren goed met de gevolgen leven en bouwen een bevredigend leven op.

Hoe lang duurt herstel van Complexe PTSS?

Herstel is een individueel proces waarvan de duur sterk kan variëren. Het gaat vaak om een traject van meerdere jaren, waarbij verschillende fasen worden doorlopen. Eerst ligt de focus op stabilisatie en veiligheid, daarna op traumaverwerking, en tenslotte op re-integratie.

Kan ik Complexe PTSS hebben zonder me de traumatische gebeurtenissen te herinneren?

Ja, geheugenverlies of vage herinneringen aan traumatische gebeurtenissen zijn juist kenmerkend voor Complexe PTSS. Het brein beschermt zichzelf door pijnlijke herinneringen af te schermen, wat kan resulteren in gedeeltelijke of volledige amnesie voor bepaalde periodes.

Heeft iedereen die langdurig misbruik heeft meegemaakt Complexe PTSS?

Niet iedereen die langdurig trauma heeft meegemaakt, ontwikkelt Complexe PTSS. Factoren zoals aangeboren veerkracht, de aanwezigheid van steunfiguren tijdens het trauma, en tijdige hulp na het trauma kunnen beschermend werken.

Lukt het jou niet om los te komen van een traumaband? Doe dan het online of persoonlijke traject Loskomen van de traumaband.