Narcisten en feestdagen waarom zij die dagen en andere belangrijke momenten saboteren

De decembermaand vol feestdagen is voor veel mensen een tijd om naar uit te kijken. Gezelligheid, samenzijn met familie of vrienden. Knus bij de kachel en de kerstboom. Samen leuke dingen doen, films kijken, spelletjes spelen, cadeautjes uitwisselen en lekker eten. Kortom: een groot warm familiefeest. Maar niet voor iedereen…

Waar we vaak niet bij stilstaan, is dat deze periode voor veel mensen juist de pijnlijkste tijd van het jaar is. Voor velen is alleen al de gedachte aan december genoeg om een golf van angst, stress en diep verdriet naar boven te halen. Dat geldt zeker voor mensen die dealen met manipulerende of narcistische familieleden en/of partners.

Overal waar ik ‘hij’ of ‘zijn’ schrijf, kun je dit door ‘zij’ of ‘haar’ vervangen wanneer het een vrouwelijke narcist betreft.

De duistere realiteit achter ogenschijnlijk perfecte feestdagen

Hoewel narcistische mensen (en vaak ook hun naasten) er naar de buitenwereld alles aan doen om te tonen hoe gelukkig de feestdagen voor hen zijn, gebeurt er achter de schermen heel iets anders…

Kinderen, partners of andere naasten van mensen met de narcistische persoonlijkheidsstoornis ervaren dit maar zullen uit schaamte of angst meestal nooit de vuile was buiten hangen. Dat hebben ze al vroeg geleerd. Naasten van narcisten spelen dit mooie, maar onechte plaatje vaak mee. Uit angst en uit schaamte, soms zelfs omdat ze niet beter weten. Daardoor is het voor buitenstaanders niet voor te stellen wat zich achter gesloten deuren van veel ogenschijnlijk ‘happy’ families afspeelt.

Tijdens feestdagen wordt er van je verwacht dat je deze doorbrengt met je familie. Met mensen waarbij je je veilig zou moeten voelen en waar je jezelf zou moeten kunnen zijn. Helaas is dit ideaalbeeld lang niet voor iedereen weggelegd. Narcistische families dragen naar de buitenwereld meestal het perfecte plaatje uit, maar binnen die muren is de werkelijkheid totaal anders.

Voor mensen met narcistische familieleden zijn periodes als kerst en andere feestdagen weken vol stress en verborgen emotionele pijn. Het zijn periodes waarvan je van tevoren al weet dat je er als een uitgewrongen vaatdoek uit zult komen.

10 manieren waarop narcisten en feestdagen in een hel veranderen

Hier volgt een greep uit het ‘aanbod’ van de gekmakende en vernederende tactieken van narcisten. Niet elke narcist laat precies en altijd hetzelfde gedrag zien, maar er zijn vaak duidelijk herkenbare patronen. Tactieken om de feestdagen te verpesten kunnen variëren van subtiel het geluk van anderen ondermijnen met een vriendelijke glimlach op het gezicht, tot fysieke agressie en verbaal geweld en alles daartussenin.

1. De verdwijn- of breakup-truc

Wat is er shockerender en kwetsender dan je partner nét voor of tijdens de kerst zonder verklaring te dumpen en spoorloos te verdwijnen?

Daar zit je dan bij de kerstboom, in shock, uit het lood geslagen en in de war. Je zag dit niet aankomen. Hij deed jou beloftes over een gezellige kerst en speelde het ‘ik hou van jou spelletje’ heel overtuigend en zolang mogelijk met je mee. Hoe meer jij in deze liefde geloofde en hoe meer zin jij in de feestdagen kreeg, hoe beter. Want: deste groter is de val die je zult maken, wanneer hij plotseling verdwijnt of het out of the blue en zonder logische verklaring uitmaakt.

Het is kerst of kerstavond en ineens is hij weg. Spoorloos. Je hebt geen idee waar hij is, wat er aan de hand is en waarom hij dit doet. Hij maakt het jou onmogelijk contact te maken en een verklaring te geven. De dagen ervoor had je tien keer per dag ‘liefdevol’ contact.

Voor elk normaal mens is zo’n acute ommekeer zonder logische verklaring een mentale marteling. Het plotselinge, het niet te verklaren, het onlogische, het niet weten waarom, wat er aan de hand is en waarom je geen contact kunt krijgen. Dit alles in schril contrast omdat hij jou tot kort daarvoor bombardeerde met lieve berichtjes, telefoontjes, ‘ik hou van jou’s’. Tijdens periodes als kerst is zo’n shock en vernedering nog heftiger dan tijdens ‘gewone’ dagen en daarom des te belonender voor de narcist.

In vaktermen noem je deze tactiek ‘ghosting’. Opeens verdwijnen en het liefst totaal onverwacht en zonder verklaring waarbij het jou onmogelijk wordt gemaakt contact te krijgen.

2. Wordsalad-discussies om je uit te putten

Eindeloze discussies uitlokken tijdens ‘gezellig’ samenzijn over details die er niet toe doen. Discussies die uitlopen op een uitputtende gekmakerij. Het kan gaan over de kleur van je schoenveters of over dat er, naar de narcist zijn smaak, niet de goede wijn is besteld of over hoe de kerstboom eruit ziet.

En hier dan eindeloos en dwingend over door jennen en zeuren op een manier die kant noch wal raakt. Op elk logisch argument of redenering komt een volledig onlogisch antwoord terug. Als je dit nog nooit hebt meegemaakt, kun je je geen voorstelling maken van de extreem vermoeiende gekte van dit soort ‘wordsalad’ discussies.

Wordsalad is een manipulatietechniek die narcisten gebruiken om discussies uit te laten lopen op nonsens discussies om de ander uit te putten en compleet te verwarren. Met narcisten lopen álle discussies uit op extreme frustratie en uitputting. Zij weten dat en jij trapt er eindeloos vaak in…

3. Vernedering en kwetsende ‘grapjes’

Het onder de gordel ‘grappen’ of opmerkingen maken, waarvan hij weet dat het zijn doelwit diep kwetst. Hij doet dat op zó’n manier dat anderen hem het voordeel van de twijfel zullen geven: ‘hij bedoelt het niet zo, het was maar een grapje’. Maar jij voelt de vernedering tot diep in je ziel.

Een grap waarvan de anderen niet de onderliggende laag kennen, maar het doelwit en de narcist wel. Hij weet dat zijn doelwit zich niet zal verweren. Want niemand zal begrijpen waarom die zich diep gekwetst voelt. Het enige wat de rest hoorde was een oppervlakkige grap, waar de anderen niet zo zwaar aan tillen. Zodra het slachtoffer zich hiertegen verweert, zal ze als labiel of overgevoelig overkomen bij de rest. Precíes wat de narcist wil.

4. Verdeel en heers: triangulatie tijdens familiebijeenkomsten

Nu de familie bij elkaar is, kan de narcist prima twijfel en verwarring zaaien tussen de andere familieleden door hen tegen elkaar uit te spelen. Hij schept er genoegen in jou iets raars, dubieus of gênants te vertellen over een ander familielid. Iets wat jou aan het twijfelen brengt over diegene.

De narcist zal dit zo oprecht mogelijk brengen en heel aardig tegen je doen, waardoor je hem niet in twijfel zult trekken. Maar hij trekt jou ongevraagd in een ‘geheim’, waardoor jij in een loyaliteitsconflict zult komen.

Wat jij niet weet en waar jullie aan beide kanten ook niet snel achter zullen komen, is dat de narcist precies hetzelfde doet bij die ander over jou, waardoor er bij hem of haar ook twijfel over jóu ontstaat. Ga er maar van uit dat de narcist niet schroomt leugens over jou te vertellen of halve waarheden. Als er namelijk een deel van het verhaal waar is, zul je minder snel vermoeden dat het in werkelijkheid toch iets anders in elkaar zat.

5. Saboteren en weigeren mee te doen

Een narcist zal structureel níks doen om feestdagen tot iets moois te maken (tenzij er nieuw ‘publiek’ komt waarbij hij de show nog kan stelen).

Terwijl jij je uitslooft om een heerlijk kerstmaal te bereiden, het huis gezellig te maken, het de rest van de familie naar de zin te maken, doet de narcist niks! Maar hij klaagt wel steen en been over alles en gaat geheel zijn eigen gang.

Hij doet níet echt mee. Niet deelnemen is overigens ‘de beste’ van alle opties die er mogelijk zijn. Ook dan heeft hij zijn punt al gemaakt: hij is te goed voor dit minderwaardige gebeuren.

En ‘helpt’ hij wél, dan zul je dat weten ook. Ten eerste zul je dit tot vervelens toe moeten horen en zul je je dankbaarheid steeds moeten laten blijken over de ‘gewéldige hulp’ die hij heeft geboden. Ten tweede zul je achteraf wensen dat je zijn zogenaamde ‘hulp’ nooit had gevraagd.

Krijg je hem wel zover dat hij, zuchtend en steunend toch íets doet? Bijvoorbeeld de boodschappen? Dan zul je het weten ook. Er ontbreken namelijk op het allerlaatste moment ’toevallig’ de belangrijkste ingrediënten. Of hij komt thuis met spullen waar je absoluut niets aan hebt. En nee, dat is geen onschuld of onkunde.

Hij laat je voelen dat hij niet van plan is om er iets gezelligs van te maken. Hij gunt jou geen succes en doet dit om jou te frustreren én jou voor gek te zetten bij de rest.

6. Controle opeisen en aandacht zuigen

Staat er een mooie film op de planning? De narcist zal ook deze saboteren door er irritant doorheen te praten bijvoorbeeld, of steeds commentaar te leveren. Terwijl jij de film prachtig vindt, maakt hij óf de film of jou belachelijk.

Of hij veroorzaakt ‘iets’ tijdens het kijken, waardoor alle aandacht bij hem komt te liggen. Ineens verdwijnt hij naar een andere kamer bijvoorbeeld en blijft vreemd lang weg, (dat vreemd trekt namelijk aandacht) waardoor jij je af gaat vragen waar hij blijft. Er is geen sprake van gezelligheid of knus samenzijn. Of ‘per ongeluk’ iets waardevols kapot laten vallen en zo de aandacht eisen. Jouw aandacht mag niet naar die film, die moet naar hem!

7. Kleineren en vernederen

Tussen de regels door laten narcisten continu merken hoe succesvol, intelligent, populair, behulpzaam, rijk of noem het maar op ze zijn. Veel narcisten hebben last van dit irritante trekje. De boodschap is: hij is altijd beter, knapper, slimmer of vakkundiger dan jij.

Andersom kan ook: hij is altijd zieliger, zieker, gekwetster en een groter slachtoffer dan alle anderen. Hij weet ook alles beter, tot in het idiote kan hij dit doordrijven. Al liggen er tien bewijzen die het tegendeel van zijn gelijk bewijzen, dan nog weet hij het beter.

Langzaam maar zeker ga je je een mislukking óf een klein dom ‘wichie’ van 13 voelen… op je 48ste. Ook in taalgebruik wordt je structureel kleiner gemaakt: “dat ligt toch anders, jij ziet dat niet goed meisje” of “breek jij je mooie hoofdje maar niet over zulke moeilijke zaken”.

8. Het jou onthouden van wat je nodig hebt

Nog meer tactieken om jou te reduceren tot ‘niemand’, is het jou precies of nét niet geven waar je naar verlangt. Ze weten wat jij graag wilt, ze weten waar je naar verlangt! Het is niet dat ze jou niet begrijpen. Het is geen onkunde, maar serieuze onwil en de drang je te raken op een laffe manier.

Ze begrijpen wel degelijk wat jou gelukkig maakt. En dus… weigeren ze het jou te geven. Ook dit wordt natuurlijk altijd gebracht op een onschuldig lijkende manier. Het kan gaan om materiële dingen, maar vaak en juist ook om de niet-materiële dingen. Dat oogcontact op een speciaal moment, die arm om je heen of dat verdiende compliment dat je opzettelijk níet krijgt.

Als hij weet dat jij graag wilt dat hij op tijd komt, komt hij opzettelijk te laat. Als je snakt naar dat compliment over die prestatie die je neerzette, wordt dit volledig genegeerd óf afgedaan als iets onbenulligs. Of hij heeft direct een verhaal over zichzelf dat jouw prestatie direct minder geweldig maakt.

9. Buitensluiten of uitsluiten

Nog een leuke truc om jou te kleineren is: wel voor de anderen cadeautjes kopen, maar niet voor jou. Natuurlijk per ongeluk. Nog mooier vindt hij dat jij je dan ‘groot’ moet houden in het bijzijn van de rest en “geeft niks” zegt, op het moment dat pijnlijk duidelijk wordt dat hij niks voor jou heeft. Hoe vernederend.

De narcist vindt het prachtig om die glimp van teleurstelling op je gezicht te zien, die jij naar de rest probeert te verbergen. Je wilt natuurlijk niet dat anderen denken dat je teleurgesteld bent vanwege een cadeautje. Je bent per slot van rekening geen kind meer. Maar daar gaat het natuurlijk niet om. Het gaat om de vernedering. De boodschap dat jij er absoluut niet toe doet.

Ook op social media werkt dit: iedereen uitbundig en hartelijk kerstdagen wensen… behalve jou. Dit werkt nét zo goed met verjaardagen en andere belangrijke gebeurtenissen. Iedereen wordt uitbundig en hartelijk gefeliciteerd, maar jij hoort niks. De buitenwereld ziet dit echter niet.

10. Bewust achterdocht en jaloezie zaaien

Triangulatie is ook een tactiek die narcisten richting hun partners gebruiken. En tijdens kerst is dat nog leuker. Bewust achterdocht zaaien en jaloezie opwekken met opzichtig stiekem gedrag. Veel narcisten gaan vreemd, de somatische types per definitie.

Door opzichtig geheimzinnig te doen met bijvoorbeeld zijn mobiel of computer, zaait hij bewust achterdocht. Opzichtig stiekem? Dat lijkt tegenstrijdig, maar in het geval van de narcist gebeurt dit bewust. Ook de minnares(sen) is/zijn overigens doelwit, maar zij beseffen dit in het begin nog niet.

Voor de minder goed in de markt liggende narcist kan hij ook een buitenechtelijke relatie veinzen en de schijn wekken dat er mogelijk een minnares is, die er helemaal niet is. Puur om onrust op te wekken en de aandacht te eisen bij de partner.

Waarom doen narcisten dit? De psychologie achter het saboteren

Het is ontzettend moeilijk te accepteren dat dit type mensen opzéttelijk andermans geluk saboteert. De bizarre realiteit is echter dat narcisten doelbewust zó zijn. De meeste mensen zijn geneigd narcisten eindeloos lang het voordeel van de twijfel te geven. Narcisten zijn er meester in de vermeende onschuld te spelen of elke verantwoording af te schuiven.

Veel mensen kunnen zich niet indenken dat narcisten daadwerkelijk genieten van andermans pijn en frustratie. Noch dat er zulke berekenende manipulatietactieken ingezet worden. Toch is het belangrijk dat deze waarheid bekendheid krijgt en herkend wordt.

Narcisten saboteren feestdagen en belangrijke gebeurtenissen om verschillende redenen:

• Controle: Ze willen de touwtjes in handen houden en bepalen hoe jij je voelt
• Afgunst: Ze gunnen jou geen geluk of plezier dat niet door hen wordt veroorzaakt
• Narcistische voeding: Door jou uit balans te brengen, krijgen ze aandacht en een gevoel van macht
• Gewoonte: Sabotage is hun normale manier van functioneren in relaties
• Angst: Ze zijn bang dat ze niet in het middelpunt staan en “verliezen”

Tijdens feestdagen worden al deze dynamieken versterkt. Precies wanneer jij het meest naar gezelligheid en verbinding verlangt, wordt dit door de narcist gezien als een ideale gelegenheid voor manipulatie en controle.

4 strategieën om jezelf te beschermen tijdens feestdagen met een narcist

Als je feest- of belangrijke dagen moet doorbrengen met één of meer narcisten in je leven, zijn er een aantal manieren waarmee je je tenminste iets kunt beschermen.

Laat ik nog maar eens benadrukken dat het belangrijk is dat je je bewust wordt van het feit dat jij alle recht hebt om die dagen door te brengen zoals jij dat wilt. Het allerbeste advies is en blijft: ontwijk alle mensen die jou op welke manier dan ook beschadigen. Deze mensen ben jij niets verplicht, ook niet als het je vader of je moeder is.

Maar als je er écht niet onderuit kunt, hier vier strategieën om de schade te beperken:

1. Verwacht helemaal niets

Stel jezelf er vantevoren goed op in, dat je niets meer van de narcist verwacht. Verwacht geen gezellig samenzijn, geen hulp bij de voorbereidingen, geen attente cadeautjes, geen complimenten of liefdevolle gebaren.

En vooral: laat hem/haar niet blijken waaraan jij behoefte hebt of waar je naar verlangt! Laat jouw verlangen naar een gezellige, warme of feestelijke dagen zo weinig mogelijk blijken aan de narcist. Dit namelijk triggert de narcist om al zijn registers te openen om jou te kwetsen en alle aandacht naar hem te zuigen.

Zodra jij ‘jouw’ narcist laat merken of weten waar jij behoefte aan hebt of waar je gevoeligheid en kwetsbaarheid ligt, werkt dit als een rode lap op een stier. Jouw behoeftes, gevoeligheid en wensen geven hem de munitie om heerlijk op je te ‘schieten’.

2. Pas de Grey Rock-methode toe

Grey Rock is een techniek waarbij je je zo saai en oninteressant mogelijk maakt voor de narcist. Je geeft geen emotionele reacties, deelt geen persoonlijke informatie, en reageert neutraal op provocaties.

Maak hem, zijn gedrag, zijn opmerkingen en acties totaal onbelangrijk. Onthecht, détach. Maak alles onbelangrijk waar het zijn gedrag en opmerkingen betreft.

Stel je er vantevoren op in, dat je al zijn tactieken om reacties uit jou te lokken, aandacht te zuigen, kwetsende dingen die hij zegt of doet, wanneer hij wegloopt of anderszins energie slurpt en aandacht eist, zult negeren.

Beloof aan jezelf, dat jij dit negatieve manipulatieve gedrag negeert, al kook je van binnen! Grey rock is het onverschillig of niet reageren op maniertjes om jou uit de tent te lokken, om een reactie uit je te trekken, om je emotioneel te maken. Straal naar hem uit, dat zijn gedrag en opmerkingen jou niet raken. Dat het je totaal onverschillig laat.

3. Beperk de tijd die je samen doorbrengt

Limiteer de tijd dat je samen móet zijn. Bepaal vantevoren hoelang jij blijft. Maak duidelijk hoe laat je komt en wanneer je uiterlijk weer weg zult gaan.

Probeer de tijd dat je aan hem blootgesteld bent, in te perken tot het minimaalst mogelijke. Kun je perse niet onder dat familiediner uit? Kom dan zo laat mogelijk en vertrek zodra het kan. Probeer het bij maximaal een paar uurtjes te houden. Op deze manier beperk je de schade die ze aan kunnen richten en de tijd dat jij toneel moet spelen en niet jezelf kunt zijn.

4. Strategisch gebruik van vleierij (indien nodig)

Als de situatie tussen jou en de narcist redelijk ‘rustig’ is op dat moment, kun je zijn ego strelen met hier en daar een compliment. Je voorziet hier in zijn niet te bevredigen behoefte aan bevestiging en aandacht. Probeer dit wel zo oprecht mogelijk te doen.

Er is vast iets wat hij werkelijk goed kan. Geef hem daarover terloops een compliment, zodat je niet het gevoel hebt net zo fake te zijn als de narcist zelf. Narcisten ‘ruiken’ bovendien onmiddelijk of jij oprecht bent of niet. “Ruikt” hij dat jij hem een compliment geeft omdat je bang voor hem bent of omdat je een wit voetje bij hem wilt halen, dan zul je dat vroeg of laat te voelen krijgen. Dus doe dit alleen als je oprecht iets goed van hem vindt.

Oppassen voor hoovering tijdens feestdagen

Een waarschuwing voor degenen die een narcist als ex hebben: de feestdagen zijn bij uitstek een kans om jou te ‘hooveren’ (terug te winnen / in te palmen). Hou hier rekening mee. Vlak voor en tijdens de feestdagen kun je plotseling berichtjes verwachten van een ex, waar je lange tijd niets van hebt gehoord.

Het is de ultieme periode om jou in te palmen met ‘warme berichtjes’ die mooi klinken, maar totaal betekenis- en inhoudsloos zijn. De “Ik denk aan je – ik mis je – hoe gaat het met je? – ik kan je niet vergeten” berichtjes kunnen ineens verschijnen.

Het kunnen ook ogenschijnlijk onbenullige berichtjes zijn zoals “Zag ik jou nou wel of niet in de Albert Heijn zaterdagmiddag?” Dit om het gesprek met je te openen en weer toegang tot je (gevoelens) te krijgen. Dit zijn hoovering-tactieken en voelen voor veel doelwitten vaak als compliment of hoopgevend. Niets is minder waar.

Hoover-berichtjes van narcisten hebben maar 2 doelen:

1. Hij gebruikt jou om zijn huidige partner jaloers te maken, te ‘straffen’ of te kwetsen
2. Hij zit zonder “brandstof” oftewel hij heeft op dit moment niemand of te weinig ‘goede narcistische voeding’ en grijpt alles aan om welke ex dan ook weer in zijn leven terug te manipuleren

Kiezen voor jezelf: Het recht om feestdagen op jouw manier te vieren

Stel je eigen geluk voorop. Jij bent niet verantwoordelijk voor andermans feestdagen. Zelfs niet als het jouw vader of moeder is. En zeker niet wanneer zij jou beschadigen.

Als dit betekent dat alleen zijn met feestdagen béter is voor jou dan ernstig emotioneel beschadigd te worden door de narcist in je leven, so be it.

Als je de keus hebt… maak jouw feestdagenperiode alleen en zonder de narcist zo comfortabel, knus en liefdevol mogelijk voor jezelf:

• Verwen jezelf met lekkere en gezonde hapjes
• Neem een warm bad, steek kaarsjes aan
• Trek je comfy joggingbroek aan en plant jezelf voor mooie films die jou een warm gevoel geven
• Ga lekker de natuur in, maak die frisse wandeling
• Pak de fiets en ga lekker toeren
• Ga alleen een film zien in de bioscoop
• Cocoon jezelf heerlijk thuis op de bank met een kop thee en een mooi boek
• Draai mooie muziek
• Besteed je tijd aan een leuke hobby

En…je hoeft je niet te schamen of schuldig te voelen. Schuldgevoel is dé grootste oorzaak dat veel mensen toch maar “de verplichte nummertjes” visites afleggen met de feestdagen. Kies voor jezelf!

Er zijn legio mensen alleen tijdens deze dagen. Of breng de feestdagen eens door met nieuwe mensen die misschien ook alleen zijn. Dit zou jou ook verassend goed kunnen doen.

Tot zover mijn adviezen om de feestdagen enigszins uit te houden in bijzijn van narcisten. Ik hoop van harte dat jij redelijk ongeschonden uit de feestdagen zult komen.

Tot die tijd wens ik jou de kracht om hier doorheen te komen, wijze besluiten en een geborgen gevoel tijdens deze donkere dagen. En nog beter: oprecht lieve mensen of dieren om je heen.

FAQ-Narcisten en feestdagen:

Saboteren alle narcisten bewust feestdagen?

Ja, in verschillende mate en met verschillende technieken, maar het is vrijwel universeel onder mensen met pathologisch narcisme. Het saboteren van dagen die belangrijk zijn voor anderen is een kernkenmerk van narcistische persoonlijkheidsstoornis.

Is het beter om feestdagen alleen door te brengen dan met een narcist?

Voor de meeste mensen is het emotioneel gezonder om feestdagen alleen door te brengen of met niet-toxische vrienden dan met een narcist. De emotionele schade van een dag met een narcist kan weken of zelfs maanden duren.

Hoe reageer ik op hoovering-berichten tijdens de feestdagen?

De veiligste aanpak is om niet te reageren (no-contact). Elke reactie, zelfs een afwijzende, geeft de narcist precies wat hij wil: aandacht en de wetenschap dat hij je nog steeds kan bereiken.

Waarom lukt het de narcist zo goed om mij tijdens feestdagen te kwetsen?

Feestdagen zijn emotioneel beladen en creëren hoge verwachtingen. Narcisten weten precies dat ze op deze momenten de grootste emotionele impact kunnen maken. Bovendien weten ze dat sociaal isolement juist tijdens feestdagen extra pijnlijk is.

Hoe leg ik aan anderen uit waarom ik niet met familie wil vieren?

Je hoeft geen gedetailleerde uitleg te geven. Een eenvoudige “Ik breng dit jaar de feestdagen op een manier door die beter is voor mijn welzijn” is voldoende. Mensen die echt om je geven zullen dit respecteren zonder verdere vragen.

Lukt het jou niet los te komen van een traumaband? Doe dan het online traject Loskomen van de Traumaband.