Narcistisch misbruik wat is dat?
[ LONG READ]
Narcistisch misbruik, je hoort er steeds meer over. Maar wat is het eigenlijk?
Narcistisch misbruik is voornamelijk langdurig en structureel emotioneel en psychologisch misbruik. Soms mondt dit uit in fysiek of seksueel misbruik, maar dit is lang niet altijd het geval. Evengoed heeft narcistisch misbruik in veel gevallen ernstige gevolgen voor het slachtoffer die meestal een naaste van de narcist is.
Door een rits aan manipulatietechnieken wordt het slachtoffer steeds meer gebrainwashed, sociaal geisoleerd, geïntimideerd, gekwetst, gemanipuleerd en vernederd. En dit wordt steeds afgewisseld met een korte dosis ‘liefde’. Dit houdt het slachtoffer constant in vertwijfeling en raakt hierdoor bovendien verslaafd aan de dynamiek met de narcist.
Mensen die dit type misbruik plegen hebben één of meerdere behoorlijk narcistische trekken óf hebben volledig de narcistische persoonlijkheidsstoornis. Het verschil: je hebt de narcististische persoonlijkheidstoornis als je volgens de DSM-5 structureel voldoet aan tenminste vijf of meer van de typische kenmerken van narcisme. Als iemand hier net niet aan voldoet, kan diegene evengoed problematisch gedrag vertonen.
Schade bij het slachtoffer van narcistisch misbruik
Voor de leesbaarheid gebruik ik ‘zij en haar ‘ wanneer ik schrijf over het slachtoffer/doelwit. Ik schrijf ‘hij/zijn/hem’ wanneer het gaat over de narcist. Voor de duidelijkheid; dit kan in de praktijk andersom zijn”.
Narcistisch misbruik kan op veel, zo niet alle gebieden van het leven van het slachtoffer een heel destructief effect hebben. Zowel op emotioneel vlak als ook mentaal, fysiek, sociaal als ook financieel. Het is een slopende en traumatiserende ervaring voor het slachtoffer, die in veel gevallen langdurig niet in de gaten heeft dat ze überhaupt slachtoffer is van misbruik.
Dit overkomt mannen en vrouwen, hoog en laag opgeleid, jong volwassen en volwassenen. (Liefdes) partner zijn van een narcist kan enorm traumatiserend zijn. En als kind opgroeien bij één of twee narcistische ouders is schadelijk voor het kind.
Kinderen van narcistische ouders kunnen als volwassene ogenschijnlijk prima functioneren, maar lopen in hun volwassen leven tegen tal van problemen aan zoals complex ptss of depressie.
Dit artikel richt zich voornamelijk op narcistisch misbruik in de liefdes relatie.
Meestal is degene die het meest en ingrijpendst geconfronteerd wordt met het gedrag van de narcist, een naaste. Dit is degene die ‘het ware gezicht’ van de narcist het beste kent. Dit kan zijn een kind, een partner, broer of zus, collega, werknemer. Maar je kunt als ouder ook geconfronteerd worden met een narcistisch volwassen kind.
Mensen met de narcistische stoornis, zijn niet “een beetje moeilijk of egocentrisch” maar hebben een ernstige psychische aandoening die lastig te herkennen is in het dagelijks leven, maar onzichtbaar veel schade aanricht. Mensen met deze stoornis lijden zelf geheel niet aan de stoornis (uitzonderingen daargelaten). Het is vooral de directe omgeving of één of meerdere naaste doelwitten die eronder lijden.
Narcistische persoonlijkheidstoornis; niet vaak een officïele diagnose
Narcisten worden niet vaak officieel gediagnostiseerd omdat zij zelf niet (bewust) lijden onder hun aandoening. De meeste narcisten zoeken geen professionele hulp, simpelweg omdat ze niet lijden en bovendien vinden dat er aan hen niets mankeert. Een enkele uitgezonderd; het type dat soms wel hulp zoekt, is de ‘kwetsbare verborgen narcist’, die meer naar de borderline kant neigt.
Komt iemand met de narcistische persoonlijkheidstoornis wel op de stoel bij de psycholoog (vaak omdat de partner dit wil) zijn het meesters in het om de tuin leiden van ervaren psychologen. Ook zal de narcist de therapie niet lang volhouden en er snel de brui aangeven. Ze vinden de therapeut ‘waardeloos’ of therapie in zijn geheel volkomen onzin.
Narcisme is dus lastig te diagnosticeren en minstens net zo moeilijk of zelfs onmogelijk om te behandelen. Bovendien functioneren veel narcisten (ogenschijnlijk) vaak prima in de maatschappij. Sterker nog; vaak zijn ze juist heel succesvol, populair en charmant. Veel staan bovenaan de ladder in bedrijfsleven, politiek, de artiestenwereld en dergelijke.
Verder is er ook bij de narcistische persoonlijkheidstoornis (net zoals bij bijvoorbeeld autisme) sprake van een spectrum. Van mild narcisme (niet dat narcisme ‘mild’ is overigens) tot en met kwaadaardig / sadistisch narcisme richting psychopathie.
Zorgelijk is ook dat narcisme in deze maatschappij (onbewust) vaak beloond wordt. Voor een slachtoffer/doelwit is dit een eenzame strijd. De buitenwereld ziet niet de destructieve manipulerende kant van de narcist of vinden het geen probleem omdat zij persoonlijk niet worden geraakt.
Waar komt narcistisch misbruik voor?
Narcistisch misbruik komt overal voor. In alle vormen van relaties of sociaal contact en in elke laag van de maatschappij. Over de hele wereld. Er zijn hoogopgeleide narcisten en hoogopgeleide slachtoffers. Net zo goed als er laagopgeleide narcisten en slachtoffers zijn. Narcisten aan de top maar net zo goed in de onderlaag van de bevolking. Narcisme komt voor bij mannen én bij vrouwen. Ook succesvolle mensen.
Er zijn geluiden dat narcisme vaker voor zou komen bij mannen dan bij vrouwen. In mijn ervaring heb ik net zoveel narcistische vrouwen als mannen gekend.
Narcistisch misbruik komt voor komt voor binnen gezinnen en families. In liefdesrelaties tussen partners, hetero en homoseksueel. Het bestaat in werkrelaties en in vriendschappen. En in elke andere soort andere sociale situatie die je kunt bedenken. Geloof -of andere soorten gemeenschappen, verenigingen, clubs. In bedrijven, bij de overheid. Kortom; overal waar mensen met elkaar omgaan.
In cults heerst een vergelijkbare dynamiek als binnen narcistische familie, werk -en liefdesrelaties. Veel cultleiders zijn dan ook narcistisch (of psychopatisch). De dynamiek is dus vaak vergelijkbaar met narcistisch misbruik binnen bijvoorbeeld een familie of gezin.
In cults zie je net zulke toxische vaak ook kritiekloze blinde verering en aanbidding van de groep naar de cultleider, die hen brainwashed, manipuleert en domineert. In gezinnen met deze dynamiek of binnen liefdesrelaties kom je dit precies zo tegen.
Je ziet dit ook terug bij meisjes die in de ban zijn van loverboys. Maar het gebeurt net zo goed bij volwassen slachtoffers ‘in de ban’ van hun narcist. De gevolgen voor het doelwit zijn enorm. In liefdesrelaties is het is een misvatting dat het lijden van het slachtoffer een vorm van liefdesverdriet is. Dat is het beslist niet en ook absoluut niet hiermee te vergelijken. De gevolgen van psychologisch / emotioneel / narcistisch misbruik worden te vaak nog onderschat.
Narcistisch misbruik, erger dan soms wordt gedacht
De gevolgen van narcistisch misbruik worden helaas vaak nog onderschat of zelfs niet herkend door de maatschappij maar ook door professionals en zelfs niet door de slachtoffers.
Sam Vaknin, de wereldwijd bekende professor/auteur (en gediagnosticeerde, maar ook zelfbewuste) narcist noemt narcistisch misbruik niet voor niets “worse to any other traditional forms of abuse“. Oftewel: “erger dan elke andere vorm van misbruik“.
Sam Vaknin is één van de weinige zelfbewuste narcisten. En hij weet daarom ook als geen ander uit te leggen wat er binnen in de gedachtenwereld van narcisten gebeurt. Sam Vaknin heeft een eigen Youtube kanaal waar hij vertelt over narcistisch misbruik.
Vaknin is ook te zien in deze Engelstalige documentaire (psychopathie en narcisme lijken op elkaar):
Verder ik kan iedereen aanraden deze door Nederlanders gemaakte Engelstalige documentaire te bekijken Er komen 3 slachtoffers aan het woord die vertellen over het effect van dit misbruik op hun leven:
Narcistisch misbruik komt vaker voor dan je misschien weet
Narcistisch / emotioneel / psychisch misbruik (noem het hoe je wilt) komt vaker voor dan wordt gedacht. In mildere vorm, maar ook in ernstige vorm. Het sijpelt door in onze hele maatschappij. Nogmaals in relaties tussen mensen onderling.
Maar zeker ook in het bedrijfsleven, in de politiek, in ons maatschappelijk systeem en in religieuze en spirituele gemeenschappen. Ja, soms ook in de zorg.
En slachtoffers hebben lang niet altijd in de gaten dat zij doelwit zijn van of onderworpen zijn aan narcistisch misbruik. Dit komt door de nog veel te grote onwetendheid of verkeerde beeldvorming over het onderwerp narcisme.
De meeste mensen weten eigenlijk niet hoe narcistisch / emotioneel misbruik eruit ziet. Zelfs onder slachtoffers die de oorzaak van hun klachten te lang bij zichzelf zoeken heerst nog vaak onwetendheid. Daarnaast wordt er in de media soms nog een te oppervlakkig of misleidend beeld over dit type misbruik of “de” narcist geschetst. Daardoor herkennen veel mensen het niet.
Het klinkt misschien raar dat slachtoffers dit zelfs vaak ook niet in de gaten hebben. Zij weten, vaak niet goed wát het precies is dat hen uitput, wanhopig, depressief en gestrest en zelfs ziek maakt.
Ze voelen zich wel steeds angstiger en waardelozer, maar snappen niet goed waardoor. Dit komt omdat narcistisch misbruik geniepig is. Het gaat geleidelijk, is ongrijpbaar, lastig uit te leggen en niet te bewijzen.
Als je ‘er’ middenin zit, ben je er min of meer ook door verblind. Je verkeerd in een raar soort hypnose maar ziet dit zelf niet. Dat wil dus niet zeggen dat je niet lijd. Dat je het niet ziet of nog niet kunt zien, wil niet zeggen dat er geen schade ontstaat die steeds verder gaat.
Als doelwit/slachtoffer heb je bijvoorbeeld niet door dat je langzaam geïsoleerd raakt van familie en vrienden. Het gaat geleidelijk. Je raakt steeds meer verwijderd van jezelf. Ook je normale persoonlijkheid gaat langzaam maar volledig aan ‘gort’. Samen met je sociale leven, levenslust, energie, zelfvertrouwen en vertrouwen in andere mensen worden allemaal aangetast.
Het misbruik is onzichtbaar en sluipend. Het wordt afgewisseld met ‘liefde’ of ‘vriendelijkheid’ of ‘behulpzaamheid’. Misbruik ziet er vaak heel anders uit dan mensen zich kunnen voorstellen. Meestal merkt de buitenwereld of de omgeving van het slachtoffer lange tijd helemaal niets.
Hoe zit narcistisch misbruik eruit?
Dat is het lastige…. je ‘ziet’ het namelijk niet aan de buitenkant. De manipulaties, leugens, intimidaties gebeuren tussen de regels door. Sneaky, als een gladde slang die je niet kunt grijpen. En altijd daar waar anderen het niet zien of de context niet kennen.
Voor het slachtoffer voelt alles onbestemd. Zij loopt constant op eieren en voelt zich steeds meer onrustig, gestresst en angstig maar kan er niet te vinger op leggen. Het lukt ook niet dit aan anderen uit te leggen wat er ‘mis is’.
Bij fysiek misbruik is de mishandeling meestal duidelijk: “blauwe plekken, gebroken arm, striemen, blauw oog of verkracht. Dit is fysiek meestal duidelijk. Verder bestaat er vaak een stereotype beeld van het slachtoffer-type: een onderdanig, verlegen angstig, kwetsbaar mens – aan de ene kant – en het agressieve dominante type aan de andere kant. Iemand met dreigende kille blik, luide stem, iemand die tiert en scheldt, stalkt, dreigt, vloekt, scheldt, etc.
Fysiek misbruik is bekend en zichtbaar. Iedereen is het over dit type misbruik wel eens; het is strafbaar en ontoelaatbaar. Het is dan meestal duidelijk wie slachtoffer is en wie dader, hoewel dat in realiteit niet altijd niet zo hoeft te zijn…
Maar dat er ook zelfstandige sterke en succesvolle persoonlijkheden slachtoffer kunnen zijn, wordt vaak over het hoofd gezien.
En dan degene die zó tot wanhoop werd gedreven en die langdurig zó werd gepest, gedomineerd, vernederd en gemanipuleerd dat hij of zij overging tot fysiek geweld lijkt dan dader, maar is in werkelijkheid juist slachtoffer die de hel van psychologisch misbruik niet meer kon dragen.
Er kan aan fysieke mishandeling dus wel een hele historie van psychisch/emotioneel misbruik aan vooraf zijn gegaan bij degene die dader lijkt, maar eigenlijk slachtoffer is dat tot het uiterste werd gedreven.
Natuurlijk is fysiek geweld nooit de oplossing of goed te praten. Maar het strafbare zou nét zo moeten gelden voor emotioneel misbruik. Het is enorm jammer dat daar nog geen rechtspraak over is. Maar ook begrijpelijk gezien de complexiteit en het onzichtbare ervan.
Hoe herken je of iemand lijdt onder narcistisch misbruik?
Hieronder volgen een aantal signalen waaraan je zou kunnen zien of iemand. Belangrijk: niet iedereen vertoont dezelfde signalen en sommige sterke slachtoffers tonen naar de buitenwereld helemaal niets, terwijl er innerlijk wel een enorme lijdensweg is. Schaamte speelt vaak ook een rol.
Voor de duidelijkheid: overal waar zij of haar staat, kan dit ook een hij, hem of zijn zijn.
- Je ziet haar veranderen.
- Ze gedraagt zich niet meer zoals voorheen.
- Ze gedraagt zich tegenstrijdig of zegt tegenstrijdige dingen
- Ze is gespannen
- Ze is steeds meer ontvlambaar of snel geirriteerd.
- Ze trekt zich terug uit sociale situaties
- Er ‘klopt’ iets niet aan haar gedrag.
- Ze heeft steeds minder energie, levenslust en onbevangenheid dan voorheen
- Ze vertrouwd zichzelf en andere mensen niet meer
- Ze verdedigt haar partner terwijl je voelt dat er iets niet goed is
- Ze heeft concentratie -en slaapproblemen
- Ze is er niet meer ‘bij’. Ze kan niet goed aandacht meer aan anderen opbrengen
- Ze twijfelt aan alles
Narcistisch misbruik is indirect ook fysiek misbruik.
Psychologisch / emotioneel / narcistisch misbruik is minstens net zo schadelijk als fysiek misbruik dat is. En misschien is het zelfs nog veel schadelijker. Dit type misbruik dringt ontzettend diep door op je persoonlijkheid en alle aspecten van je leven.
Indirect is narcistisch misbruik ook fysieke mishandeling omdat het op langere termijn je immuunsysteem en je gezondheid enorm aantast en je er lichamelijke ziek door kunt worden.
Er zijn slachtoffers van narcistisch misbruik die tot zelfmoord worden gedreven of tenminste gedachtes daarover krijgen omdat ze geen uitweg meer zien. Omdat hun leven in een dagelijkse hel is veranderd. Ook ik heb meerdere periodes zo diep gezeten.
Anderen plegen daadwerkelijk zelfmoord. Zó destructief kan het msibruik van veel narcisten en psychopaten dus gaan.
Veel slachtoffers ontwikkelen op langere termijn complexe ptss, raken burnout, worden depressief, krijgen concentratiestoornis tot en met chronische of ongeneeslijke ziektes.
Je immuunsysteem wordt langzaam zwaar ondermijnd door de langdurige en grote hoeveelheid stresshormonen die door je lichaam razen en waaraan je niet kunt ontsnappen.
Onwetendheid in de maatschappij over de gevolgen van narcistisch misbruik
Te weinig mensen herkennen dus (nog) narcistisch misbruik. Te weinig mensen hebben enig idee waar een narcist toe in staat kan zijn. Vooral de machtige types, de succesvolle narcisten, narcisten die hoog op de maatschappelijke ladder staan. De narcisten met invloed. Het heeft niet alleen extreme gevolgen voor het doelwit maar ook voor de maatschappij.
Slachtoffers hebben daarbij ook nog te maken met klakkeloos harde en onterechte oordelen van een onwetende omgeving. Onwetende oordelende omstanders en erger; enablers en ‘flying monkeys’ van de narcist (een goed Nederlands woord heb ik niet).
En soms is zelfs de hele familie en/of vriendengroep van eht slachtoffer zó ‘bewerkt’ door de narcist, dat zij hun eigen naaste de rug toekeren. Zó ver gaat dit.
Veel slachtoffers komen voor hun narcistische naaste op, terwijl ze het misbruik ondergaan. Lees hier meer over het Stockholmsyndroom. Laat dus staan, dat de buitenwereld iets merkt of ziet. Maar er zijn heel wat mensen tot zelfmoord over gegaan omdat ze geen uitweg meer zagen, mede omdat ze geen hulp of begrip konden vinden. Dit is werkelijk hoe ver narcistisch misbruik kan gaan.
Slachtoffers van narcistisch misbruik worden nog vaak als schuldige gezien.
Helaas leven we in een wereld waarin “blaming the victim” nog steeds overal en dagelijks voorkomt. Op alle mogelijke manieren. En opvallend is ook hoevaak de meest gewetenloze manipulators, een hand boven het hoofd gehouden wordt en zelfs meer steun en begrip krijgen dan de meeste slachtoffers van (emotioneel) geweld.
Want als slachtoffer “zul je het wel over jezelf hebben afgeroepen” of “er moet iets in jou zijn dat jij dit misbruik aantrekt” en in de new age wereld “jouw vibratie of frequentie zorgt ervoor dat je de narcist aantrekt”. Alsof misbruik óóit te rechtvaardigen is. Maar helaas is deze opvatting nog veel te gangbaar .
En dan de populaire maar oh zo toxische opvatting; de narcist of psychopaat “is ook maar een mens met een trauma“, dus daar moeten we begrip en empathie voor hebben. Fout! Heel gevaarlijk en naïef.
Ik verbaas me er steeds weer over hoe snel en vaak mensen geneigd zijn, gewetenloze, zelfs sadistische manipulators te verdedigen tegenover slachtoffers wiens leven kapot is gemaakt.
En wat bijvoorbeeld te denken van alle vaders of moeders die zich uit zo’n relatie proberen te redden, maar hun kinderen daarbij verliezen aan de manipulatieve narcistische ouder. Ouders die door ‘het systeem’ of de hulpverlening niet begrepen of zelfs niet geloofd worden. Of erger; zelfs beschuldigd worden en hun kind niet meer krijgen te zien (ouderverstoting) omdat de hulpverlener de narcist niet herkent en zich veel te eenvoudig om de tuin laat leiden door de narcistische ouder, zonder het in de gaten te hebben.
Juist de ouder waar de kinderen wél veilig bij zijn wordt wederom geraakt. Nu door het onwetende systeem. De ouder die zelf slachtoffer werd door de emotionele terror van een narcistische ex, verliest ook nog zijn of haar kinderen. De schade is enorm.
Het is dit soort geniepig misbruik waar het hier over gaat. Het onzichtbare, het psychologische/emotionele geweld. De sluwe manipulaties, het onderhuidse – altijd onzichtbaar voor anderen – vernederingen, de onder de gordel machtspelletjes, de ‘two faced’ mensen die naar de buitenwereld charmant, oprecht en liefdevol lijken.
Het effect van narcistisch misbruik bij een doelwit
Sluipend langzaam is -je niet goed voelen – jezelf niks meer waard vinden en leven met constante stress, angst, wantrouwen en verwarring, depressie, eenzaamheid, uitputting – en zelfhaat normaal geworden. Langzaam ontwikkel je een vorm van PTSS, zonder het in de gaten te hebben.
Je (over)leeft met klachten die ‘er langzaam maar diep in zijn geslopen’ en de je niet kunt duiden. Je ziet het zelf niet, of niet goed genoeg. Bovendien raak je letterlijk verslaafd aan de relatie met een narcist. En dat maakt het nog moeilijker om los te komen.
Verwarring, angstgevoelens, wantrouwen, stress, concentratie -en slaapproblemen, laag zelfbeeld en zelfs zelfhaat zijn jouw ‘normaal’ geworden. Je weet vaak lange tijd niet dat narcistisch misbruik de oorzaak van je klachten is.
En die klachten zijn zo dagelijks geworden, dat dit jouw normale standaard is geworden. Je raakt er blind voor. Niet letterlijk, maar figuurlijk. Dat kan ervoor zorgen dat er een verkeerde of onvolledige diagnose volgt door een hulpverlener zoals een psycholoog of huisarts die dit type misbruik niet herkent.
Veel voorkomende klachten als gevolg van narcistisch misbruik zijn:
- depressie tot zelfmoord (gedachtes) aan toe
- burnout, overspannen, uitgeput zijn
- continu op eieren lopen in het bijzijn van je partner
- angsten of aanhoudend onbestemd / onbehaaglijk gevoelens
- overgevoelig en heel reactief worden
- onzeker en twijfelen over alles
- geen beslissingen meer kunnen of durven nemen
- machteloosheid en uitzichtloosheid
- verslaafd aan de (dynamiek) met de narcist
- afwisselend haat en dan weer ‘liefde’ voelen
- continu in je hoofd bezig zijn met hem of zijn gedrag
- niet meer van normale dingen en mensen kunnen genieten
- geen aansluiting bij anderen meer vinden
- Constante stress en nerveusiteit,
- sociaal geisoleerd voelen en/of zijn, eenzaamheid
- Complexe PTSS
- En uiteindelijk soms ook lichamelijke ziektes.
Narcistisch misbruik heeft dus vergaande fysieke, emotionele, sociale en financiele gevolgen.
Tot zover dit lange inleidende artikel over wat narcistisch misbruik eigenlijk is. Geschreven door een zeer ervaren ervaringsdeskundige 😉 Hopelijk heeft het je veel nieuwe inzichten en kennis gegeven.
Lukt het jou niet los te komen van een traumaband? Bekijk dan eens het online traject “loskomen van de traumaband“.