Relatieverslaving: Waarom het zo moeilijk is om los te komen

Waarom blijven mensen in relaties die hen beschadigen? Waarom gaan ze steeds terug naar partners die hen pijn doen? Als je dit gedrag van buitenaf bekijkt, lijkt het onbegrijpelijk. Maar er schuilt een diepe neurologische basis achter deze patronen – relatieverslaving is net zo reëel en dwingend als verslavingen aan drugs of alcohol.

Wat is verslaving en hoe ontstaat het?

Volgens de definitie is verslaving:

Een toestand waarin een persoon fysiek en/of mentaal van een gewoonte of stof afhankelijk is, zodanig dat hij/zij deze gewoonte of stof niet of heel moeilijk los kan laten. Het gedrag van de persoon is voornamelijk gericht op het verkrijgen en innemen van het middel, of het handelen naar de gewoonte, ten koste van de meeste andere activiteiten.

Verslaving zorgt voor obsessief gedrag waarbij de persoon herhaaldelijk een sterke drang voelt naar de bron van de verslaving, ondanks de schadelijke effecten voor de mentale, emotionele en/of fysieke toestand. Iemand die verslaafd is, is zijn eigen gedrag niet meer de baas. Rationele gedachtes en adviezen zijn niet opgewassen tegen de drang van de verslaving.

Er is niet direct sprake meer van ‘vrijwillige keus’, iets wat verslaafde mensen vaak in de schoenen wordt geschoven. Het is een ziekte, werkend op celniveau. Helaas is het wel zo dat de verslaafde er zelf alles aan moet doen om dit te overwinnen, meestal met hulp en begeleiding.

Verschillende soorten verslavingen

Je kunt verslavingen in twee hoofdcategorieën onderverdelen:

1. Verslavingen aan substanties zoals nicotine, alcohol en drugs
2. Verslavingen aan gedrag en emoties zoals kopen, gamen, gokken, werken, angst, sporten, verliefdheid of adrenaline

Bij verslaving wordt vaak alleen gedacht aan roken, drugs of alcohol. Maar er zijn veel meer soorten verslavingen, waaronder relatieverslaving – een patroon waarbij iemand verslaafd raakt aan een destructieve relatiedynamiek, vaak met een narcistische of anderzins misbruikende partner.

De neurobiologische basis van relatieverslaving

Onze hersenen zijn geprogrammeerd om ons te behoeden voor gevaar en pijn. Het Limbisch Systeem (het deel van de hersenen dat emoties regelt) heeft een oersysteem dat ons automatisch beschermt voor gevaar. Zodra er gevaar dreigt, schakelt ons lichaam automatisch over op één van de volgende acties: ‘bevriezen’, vluchten of vechten.

Hoe komt het dan dat iemand zich tóch richting gevaar blijft bewegen, naar een persoon die hem beschadigt? Daar hebben we toch dat Limbisch systeem voor?

Peptides: Verslaafd op celniveau

In het geval van een destructieve relatie (zoals die met een narcist of sociopaat) was de relatie eerst een periode geweldig en zelfs euforisch – de hersenen zien dan geen gevaar. De persoon voelt zich in de eerste periode heerlijk en het Limbisch systeem wordt als het ware voor de gek gehouden, net zoals bij drugs.

Peptides spelen hierbij een cruciale rol. Dit zijn biochemische verbindingen die ontstaan als reactie op emoties. Er bestaat een peptide voor elke emotie die we kunnen ervaren: angst, liefde, geluk, stress, lust, verdriet, opwinding, woede, enzovoort.

De Hypothalamus (onderdeel van het Limbische systeem) zet emoties om in peptides. Deze peptides komen terecht in je bloedstroom en uiteindelijk in verschillende delen van je lichaam. Elke cel in je lichaam heeft receptoren aan de buitenkant die deze peptides opvangen.

Als je cellen regelmatig worden blootgesteld aan dezelfde peptides, bijvoorbeeld steeds weer angst-peptides afgewisseld met liefdes-peptides, dan raken je cellen hieraan verslaafd. Onze cellen maken geen onderscheid tussen goed of slecht – ze willen simpelweg de peptides waar ze aan gewend zijn geraakt.

“Give me more!!”, is wat je cellen als het ware roepen als ze aan een peptide verslaafd zijn geraakt, ook al is dit een nare emotie zoals angst of stress. Dit verklaart waarom het zo moeilijk is om los te komen van een destructieve relatie, zelfs als je rationeel gezien graag weg wilt.

Hoe je hersenen je gevangen houden

Je hersenen maken steeds nieuwe vaste ‘routes’ of verbindingen aan als dezelfde gedachtes of gevoelens vaak worden herhaald. Er ontstaat als het ware een vaste snelweg in je hersenen.

Als iemand lang genoeg in een situatie verkeert waarbij hij constant angst- of stressgevoelens ervaart, of waarbij angst en stress continu worden afgewisseld met euforie en geluk (wat typisch is voor narcistische relaties), ontstaat er op celniveau een verslaving aan die peptides.

Precies zoals bij heroïne: op een gegeven moment heeft je lichaam er steeds meer van nodig om dezelfde ‘rush’ te ervaren. De relatieverslaafde is verslaafd aan die ene relatie die hem of haar steeds weer die cyclus geeft; van angst naar euforie en weer terug. Hij of zij is verslaafd geraakt aan alles wat deze relatie geeft en vraagt, zowel positief als negatief.

De cyclus van pijn en beloning in toxische relaties

In toxische relaties, vooral die met narcistische of psychopathische partners, ontstaat een patroon dat in de psychologie bekend staat als “intermitterende bekrachtiging”. Het werkt als volgt:

1. Lovebombing fase: Intense aandacht, liefde en bevestiging die je overspoelt met gelukshormonen
2. Devaluatiefase: Kritiek, onverschilligheid, emotionele wreedheid die angst en stress veroorzaakt
3. Hoovering fase: Korte terugkeer naar liefdevolle aandacht die een intense opluchting en geluk geeft

Deze cyclus is psychologisch gezien een van de meest verslavende patronen die bestaan. Het is dezelfde techniek die gokkasten en social media zo verslavend maakt: onvoorspelbare beloningen. Je weet nooit wanneer de “goede versie” van je partner terugkeert, dus blijf je hopen en wachten.

Deze cyclus zorgt voor:

• Een rollercoaster van biochemische stoffen in je lichaam
• Een traumabinding met de misbruiker
• Een steeds diepere verslaving aan de relatie zelf
• Steeds sterkere ontwenningsverschijnselen als je probeert te vertrekken

Waarom rationele adviezen niet werken

Daarom werken logisch rationele ‘adviezen’ zoals:

• “Ga toch bij hem weg”
• “Sta erboven”
• “Zo laat je je toch niet behandelen”
• “Je ziet toch dat hij niet goed voor je is”
• “Je kunt veel beter krijgen”

…NIET. Rationeel weet een slachtoffer dit zelf ook wel. Het maakt het slachtoffer alleen maar moedelozer en radelozer. Het geeft hem/haar een nóg extremer gevoel van falen, nog minder zelfvertrouwen, nog minder verbinding met de omgeving…en de cirkel is rond.

Ik hoop dat door dit artikel het iets begrijpelijker is geworden voor naasten van iemand die verstrikt is geraakt in een destructieve relatie, dat het onder andere hierom zo moeilijk en frustrerend is voor het slachtoffer zelf. Hij of zij is echt niet gek, niet dwars, niet zwak en meestal ook niet dom, maar heeft professionele hulp nodig.

En zoals bij veel verslaafde mensen, zolang men nog midden ín de verslaving zit, wordt hulp vaak afgeweerd. Dit is de ziekte, de angst om los te laten, de angst voor de paniek die toeslaat en het niet meer weten wie je kunt zijn of ooit was zonder die toxische relatie.

Herstel van relatieverslaving is mogelijk

Ondanks de sterke biologische basis van relatieverslaving, is herstel mogelijk. Net als bij andere verslavingen vereist het:

• Erkenning van het probleem
• Professionele begeleiding bij het losmaken
• Ondersteuning tijdens de ontwenningsverschijnselen
• Leren begrijpen van de patronen die je vastgehouden hebben
• Opbouwen van gezonde relatievaardigheden en grenzen
• Heling van onderliggende trauma’s die bijdroegen aan de verslaving

Het is belangrijk te begrijpen dat relatieverslaving niet alleen een kwestie is van “sterker zijn” of “betere keuzes maken”. Het is een complexe aandoening met neurologische, psychologische en soms ook genetische componenten.

FAQ – Relatieverslaving:

Is relatieverslaving een officiële diagnose?

Relatieverslaving is geen officiële diagnose in de DSM-5, maar wordt door veel psychologen en therapeuten erkend als een reëel verslavingspatroon. Het valt onder de bredere categorie van gedragsverslavingen.

Kun je verslaafd zijn aan iemand die slecht voor je is?

Absoluut. Verslaving draait niet om wat goed voor je is, maar om de biochemische reacties in je lichaam. Je kunt verslaafd raken aan de cyclus van spanning, angst en opluchting die toxische relaties kenmerkt.

Hoe lang duurt het om te herstellen van relatieverslaving?

Herstel verschilt per persoon, maar verwacht minimaal 6-12 maanden voor de meest intense ontwenningsverschijnselen. Volledig herstel, inclusief het opbouwen van gezonde relatiepatronen, kan jaren duren.

Komt relatieverslaving voort uit een gebrek aan zelfrespect?

Nee, hoewel een laag zelfbeeld een risicofactor kan zijn. Relatieverslaving heeft complexe oorzaken, waaronder neurobiologische factoren, vroege hechtingspatronen, en soms transgenerationeel trauma.

Kan iemand die relatieverslaafd is ooit een gezonde relatie hebben?

Ja, met de juiste begeleiding en herstelwerk kunnen mensen die relatieverslaafd zijn geweest leren om gezonde relatiepatronen te ontwikkelen en te onderhouden. Het vereist bewustzijn, hulp en toewijding aan persoonlijke groei.

*Lukt het jou niet om los te komen van een traumaband? Doe dan de online cursus of het persoonlijke traject Loskomen van de traumaband.

Andere interessante artikelen:

• Herstellen van narcistisch misbruik
• Cognitieve dissonantie
• Complexe PTSS
• PTSS
• Kikker in de pan, hoe narcistisch misbruik ongemerkt escaleert
• Traumaband
• Stockholm Syndroom
• Narcistisch Slachtoffer Syndroom
• Symptomen van Narcistisch Slachtoffer Syndroom