Wat is het Stockholmsyndroom?

…en wat heeft het te maken met narcistisch misbruik?

Wat is stockholmsyndroom? De term Stockholm Syndroom ontstond in 1973 toen vier bankmedewerkers van Kreditbanken in Stockholm tijdens een overval werden gegijzeld. De gegijzelden namen het ondanks de traumatische ervaring, na de gijzeling op voor hun gijzelnemers.

Dit lijkt onlogisch na een traumatiserende situatie die hen is aangedaan door de overvallers. Maar in situaties waarin slachtoffer en dader op elkaar zijn aangewezen, zie je dat slachtoffers zich aan de dader(s) gaan aanpassen en uiteindelijk zelfs met hem of haar gaan sympathiseren. Ze proberen te bedenken wat er in de dader omgaat en wat zij kunnen doen om de eigen overlevingskansen te vergroten. Er onstaat dan vaak een raar/onbegrijpelijk soort sympathie voor de dader bij slachtoffers.

Overlevingsstrategie

Dit sympathiseren is een onbewuste overlevingsstrategie van mensen die hiervan slachtoffer worden. Je ziet het vaker terugkomen in situaties waarin (machts)misbruik, mishandeling en gijzeling voorkomen. Het kan gaan om fysieke gijzeling, maar juist ook om psychologische/emotionele gijzeling.

Je ziet dit duidelijk terug in “loverboy praktijken” waarin meisjes zó gemanipuleerd worden, dat deze meiden hun loverboy eindeloos blijven aanbidden en verdedigen ondanks de nare praktijken die er met hen worden uitgehaald. Voor buitenstaanders is dit onbegrijpelijk en het maakt het extra lastig daders te veroordelen. Bovendien lijken slachtoffers hierdoor, in de ogen van buitenstaanders geen slachtoffer “want ze neemt het toch voor hem op?” Komt dat de narcist even goed uit!

Traumaband

Wat buitenstaanders meestal niet begrijpen is dat deze meisjes (onvrijwillig, wánt misleid) een enorm sterke emotionele (trauma)band opbouwen met degene die hen misbruikt, kidnapt en/of mishandelt. Een loverboy werkt bewust en heel geraffineerd aan (trauma)bonding met zo’n meisje, die enorm wordt misleid en verleid. Hier gaat een proces van charmeren, verleiden en manipuleren aan vooraf. De meisjes worden afhankelijk gemaakt van zo’n jongen, soms in praktische en financiele zin, maar vooral emotioneel. Vaak zijn dit kwetsbare meiden die bijvoorbeeld al een moeilijke thuissituatie hebben en hulp of aansluiting zoeken, maar niet altijd!

Zo’n meisje wordt verleid, ge-lovebombed en op allerlei manieren ‘geholpen of beschermd’ en op een voetstuk geplaatst, net zolang tot ze volledig in de ban is van haar ‘vriendje’ die ogenschijnlijk alles voor haar doet, maar juist heel gedoseerd steeds meer (psychisch) en soms ook fysiek geweld of druk gaat uitoefenen.

Relatieverslaving

Het psychologische spelletje dat vooraf gaat aan het fysieke en/of mentale geweld, is sluipend en uitgekookt. Zulke meisjes blijven, ogenschijnlijk uit ‘vrije’ wil’ gebonden aan zo’n jongen, ook al kost het hen de fysieke en mentale gezondheid en contact met de normale wereld. De meiden voelen zich intens verliefd en/of beschermd en/of geholpen en gesteund door degene die hen eigenlijk misbruikt. Maar daar zijn ze op dat moment volledig blind voor geworden. Ze raken verwijderd van familie, normale sociale contacten, school of werk en worden in alles afhankelijk van de jongen of man die hen misbruikt. Ze zijn, vaak zonder dat ze dit zelf doorhebben, verslaafd aan deze relatie geraakt. En er is daarom geen sprake van echte vrije wil.

Fysiek en emotioneel geweld

Maar! En dit is wat veel mensen niet beseffen; dit gebeurt niet alleen jonge onervaren meisjes, maar net zo goed bij intelligente volwassen mensen (ook mannen) die te maken hebben met huiselijk fysiek of psychologisch en emotioneel geweld. Wie kent niet de verhalen van vrouwen (en mannen) die eindeloos terug keren naar de partner die hen meerdere keren bont en blauw sloeg of die eindeloos vreemdgaat en liegt? Ook hoogopgeleide mensen overkomt dit. En nogmaals, ook mannen.

Bij mensen die vast zitten in een relatie waarin langdurig psychologisch en/of emotioneel misbruik plaatsvindt werkt dit proces van binding en afhankelijkheid precies zo en nét zo sterk. Het is dus niet alleen een “jong naief hormonaal meisje-probleem”. En ook mannen kunnen klem zitten in de verslavende en verblindende cycli van “straf – liefde – straf – liefde”. En dit is precies waardoor traumabonding ontstaat; een bijna onmogelijk te doorbreken emotionele band met de dader. Zoek je hulp hierin? Dan is het programma “Loskomen van de traumaband” iets voor jou.

Slachtoffers denken zelf verantwoordelijk te zijn voor het misbruik

Vaak neemt het doelwit zelf alle verantwoordelijkheid op zich voor de mishandeling; “hij (of zij) bedoelt het niet zo – hij maakt straks wel zijn excuses en dan is hij weer heel lief voor me – ik ben ook niet altijd de makkelijkste – hij kan er niets aan doen – hij heeft een nare jeugd gehad”… enzovoort. Zo komt een dader van huiselijk geweld, dus ook van psychologisch geweld, er altijd mee weg. Als een slachtoffer zijn/haar dader verdedigt, kun je als naaste niets.

Omstanders

Veel omstanders of naasten vinden dit onbegrijpelijk. En meestal begrijpt een slachtoffer het zélf ook niet. Verstandelijk weten de meeste slachtoffers natuurlijk uiteindelijk wel dat het foute boel is. Evengoed lijken ze niet anders te kunnen dan steeds weer terugkeren naar degene die hen mishandeld en hem of haar verdedigen. Dit werkt ook zo met de drugsverlsaafde die best weet dat de shot heroïne hem ziekt maakt, maar zich er toch aan vast blijft klampen. Dit ‘verdedigen van de dader’ is overigens ook een beschermingsmechanisme. Want, staan ze niet achter degene die hen mishandeld, steunen ze hem/haar niet openlijk, dan volgt er zeker een ronde psychologisch terreur.

Verwarring en verslaving bij het slachtoffer

Het lijkt dus op verslaving. En zo kun je deze stockholmsyndroom -dynamiek ook zien; mensen die afwisselend liefdevol en dan weer met (psychisch) geweld worden behandeld, raken verslaafd aan het idee van de “goede tijd” met degene die hen mishandeld. Net zoals de gokkast die bijna nooit uitkeert, maar dan ineens wel en zelfs een heleboel.

Die verwarring maakt je wankel, het sloopt je zelfvertrouwen, het zuigt energie en je twijfelt aan je eigen waarnemingsvermogen. De steeds terugkerende cirkel van geweld, afgewisseld met een broodkruimeltje “liefde” maakt het doelwit dus verslaafd aan de rush van het goede gevoel dat die snippertjes “liefde” geven. Zie ook het blogartikel over de traumaband.

De relatie met een narcist lijkt op een gokkast

Er gebeurt iets in je hersenen en met bepaalde stoffen in je lichaam dat je verslaafd maakt. Dit is o.a. waarom ontsnappen aan zo’n relatie zo moeilijk is. Een slachtoffer wéét dat de ander hem of haar mishandelt, vernederd en manipuleert, maar kan het idee van de goede tijden niet opgeven.

Het is als een gokkast waar meestal niets uitkomt, maar dan toch ineens die jackpot die in het begin zo vaak kwam. Er ontstaat een tijdelijke ‘explosie’ van gelukshormonen. Net zoals de rush van een shot heroïne voor een heroïne verslaafde. Het is de illusie van de hoop dat het ‘ooit’ toch goed komt. Het doet écht iets met je lichaam en met je hersenen op biologisch niveau.

Kenmerken van Stockholm Syndroom:

• Positieve of zelfs warme gevoelens van het slachtoffer richting dader.
• Negatieve gevoelens van het slachtoffer tegenover eigen familie, vrienden en anderen die hem of haar proberen ‘los te weken’ uit zo’n relatie.
• Positieve en dan weer negatieve gevoelens of acties van de dader tegenover het slachtoffer (liefde afgewisseld met geweld).
• Steun aan de dader voor zijn acties en hem hierin vaak zelfs helpen of verdedigen.
• Onvermogen van het slachtoffer mee te werken aan pogingen los te komen uit de situatie en geïsoleerd zijn. (net zoals een verslaafde aan drugs, die zijn eigen afkick en herstel zal saboteren).
• Als het slachtoffer zich wel los heeft gemaakt en een periode volledige afstand heeft van de dader, kan hij of zij tóch binnen ‘no time’ weer terug vallen in de oude situatie of relatie. Net zoals dit werkt bij elke andere verslaving.

Zoek hulp

Pas als je daadwerkelijk een lange periode los bent uit zo’n situatie en volledige afstand hebt genomen, kun je overzien waar je in vast zat en wat dit in jou teweeg heeft gebracht. Dan nog blijft het hard werken om voorgoed afstand van de situatie te houden. Het is dan vooral een strijd tegen jezelf, tegen je eigen lichaam en geest. Hierbij is goede professionele hulp nodig.
Hoe je los kunt komen uit deze traumaband kun je leren in mijn online  programma “Loskomen van de traumaband“.