Toxische Positiviteit: Hoe onze ‘alleen maar positief’-cultuur narcistisch misbruik in stand houdt

“Kijk naar het positieve!” “Er zijn mensen die het veel erger hebben!” “Alles gebeurt met een reden!” “Niet zo negatief denken!”

Hoor je deze uitspraken vaak? Voel je je schuldig wanneer je niet altijd ‘optimistisch’ (maar wel realistisch) bent? Krijg je het gevoel dat je ‘niet mag klagen’ of dat je ‘ondankbaar’ bent wanneer je je slecht voelt óf…gewoon de realiteit durft uit te spreken? Dan heb je waarschijnlijk te maken met toxische positiviteit – een fenomeen dat diep in onze maatschappij geworteld is en een onverwachte, maar krachtige bondgenoot is van narcistisch misbruik.

Wat is Toxische Positiviteit?

Toxische Positiviteit is de overtuiging dat mensen, ongeacht hoe moeilijk of pijnlijk hun situatie is, een positieve instelling moeten behouden en negatieve emoties moeten onderdrukken of vermijden en niet mogen uitspreken. Het is een overdreven en héél onrealistische focus op optimisme en positiviteit die daarmee alle andere menselijke en normale gezonde emoties ontkent, minimaliseert of veroordeelt.

Het gaat verder dan alleen ‘het glas halfvol zien’. Het is een dogmatische benadering van emoties die denkt dat de juiste mindset alle problemen kan overwinnen, en dat negatieve gevoelens een persoonlijke mislukking zijn, een gebrek aan dankbaarheid of zelfs zwakte.

Maar….psychologisch onderzoek toont aan dat het onderdrukken van negatieve emoties of ervaringen juist schadelijk is. Emoties als verdriet, angst, woede en teleurstelling zijn niet alleen normaal maar essentieel voor onze emotionele gezondheid en groei. Ze geven ons belangrijke signalen over onze behoeften, grenzen en veiligheid. Door deze emoties te ontkennen én te mogen uiten, snijden we onszelf af van de realitiet en authentieke verwerking.

De Donkere Kant van Positief Denken

Positief denken op zich is natuurlijk niet slecht. Het kan zeker motiverend en helpend werken om óók de lichtere kant van het leven te zien. Maar wanneer positief denken dwangmatig wordt – wanneer het gebruikt wordt om een pijnlijke realiteit te ontkennen, verantwoordelijkheid te ontlopen of een ongezonde situatie in stand te houden – wordt het toxisch.

Toxische Positiviteit manifesteert zich in:

• Ongenuanceerd gedaviseerde of opgedrongen oplossingen: “Gewoon positief denken, dan komt het goed!”
• Het invalideren van emoties: “Het valt allemaal wel mee”
• Te vroeg opgedrongen vergeving: “Gewoon vergeven en vergeten”
• Spirituele bypassing: “Alles gebeurt met een reden”
• Schaamte om negatieve gevoelens: “Je zou dankbaar moeten zijn in plaats van te klagen”

Deze houding ontkent al het complexe van álle menselijke ervaringen en emoties. Het stigmatiseert negatieve emoties en creëert een cultuur waarin alleen het positieve geaccepteerd en beloond wordt. Dit kan ervoor zorgen dat mensen hun echte authentieke gevoelens verbergen, wat kan leiden tot isolement, zelfkritiek en het in stand houden van schadelijke situaties – inclusief narcistisch misbruik. Dit kan leiden tot depressie en het gevoel ‘niet te mogen zijn of voelen, zoals je je voelt en wie jij (op dat moment) bent.

Hoe Toxische Positiviteit Narcistisch Misbruik Faciliteert

De link tussen toxische positiviteit en narcistisch misbruik is vaak onzichtbaar maar bijzonder sterk. Hier is hoe een cultuur van gedwongen positiviteit narcistisch misbruik in stand houdt:

1. Het creëert een ‘zwijgcultuur’

Toxische positiviteit moedigt slachtoffers aan om te zwijgen over terechte en logische negatieve gevoelens, door bijvoorbeeld  misbruik en om “de lieve vrede te bewaren” (die niet zo lief is en ook geen vrede is) of “niet negatief te zijn”. Wanneer iemand eindelijk de moed verzamelt om over misbruik te spreken, wordt dit vaak afgedaan met: “Maar hij bedoelt het vast goed” of “Je moet het van de positieve kant bekijken”.

Dit zwijgen is precies wat narcisten willen en ook nodig hebben om hun misbruik zonder consequenties voort te kunnen zetten. Ze gedijen bij geheimhouding en de sociale druk om “het positieve te zien” geeft hen een perfect schild.

2. Het versterkt victim blaming

Als positiviteit als morele deugd wordt gezien, dan wordt “negativiteit” (lees: het benoemen van misbruik) gezien als morele tekortkoming. De boodschap die slachtoffers krijgen is: “Als je negatief bent over hoe je behandeld wordt, ligt het probleem bij jou, niet bij de misbruiker.”

Dit speelt perfect in de handen van narcisten, die meesterlijk zijn in het omdraaien van dader en slachtoffer. Hun boodschap “jij bent te negatief” wordt versterkt door een maatschappij die hetzelfde zegt. Het is indirect ook een vorm van victim blaming.

3. Het verhindert patroonherkenning

Door elke negatieve situatie als een geïsoleerd incident te behandelen dat “positief bekeken moet worden,” wordt het moeilijker voor slachtoffers om patronen van misbruik te herkennen en/of te delen met anderen. “Hij had gewoon een slechte dag” wordt de verklaring voor het zoveelste incident, in plaats van het herkennen van een systematisch patroon van emotioneel misbruik.

4. Het verdraait verantwoordelijkheid

Toxische positiviteit legt de verantwoordelijkheid voor herstel bij het slachtoffer: “Je moet gewoon beslissen om gelukkig te zijn” of “Jij kiest hoe je reageert op anderen”. Dit ontslaat de dader van verantwoordelijkheid en plaatst de last van verandering op de schouders van het slachtoffer… Wederom; victim blaming en het omdraaien van bij wie de schuld en de oorzaak ligt.

5. Het belemmert noodzakelijke verandering

Echte verandering begint met het erkennen dat er een probleem is. Toxische positiviteit verhindert deze erkenning door problemen te framen als “uitdagingen” of “leermomenten” die niet fundamenteel aangepakt hoeven te worden. Dit stelt narcisten in staat hun gedrag voort te zetten zonder gevolgen. Komt dát even goed uit!

Signalen van Toxische Positiviteit in je Omgeving

Toxische positiviteit kan subtiel zijn. Hier zijn enkele signalen dat je ermee te maken hebt in relatie tot narcistisch misbruik:

• Ontkenning van je ervaring: “Hij zou zoiets nooit doen.” “Dat kan niet waar zijn.”
• Minimaliseringen: “Zo erg was het toch niet?” “Anderen hebben het veel erger.”
• Dooddoeners als reactie op leed: “Alles gebeurt om een reden.” “Kop op, er zijn ergere dingen.”
• Schuld bij jou leggen: “Als je niet zo negatief was, zou jullie relatie beter zijn.”
• Druk om te vergeven zonder gerechtigheid: “Je moet het loslaten.” “Gewoon vergeven is het beste.”
• Vermijden van ongemakkelijke waarheden: “Laten we het positief houden en niet over zulke nare dingen praten.”
• Spirituele bypassing: “Het universum stelt je alleen maar op de proef.” “Dit is karma dat je moet doorstaan.”

Deze reacties zijn niet alleen pijnlijk voor slachtoffers, ze zijn actief schadelijk en zum ko*tsen (vind ik). Ze ontkennen iemands vreselijk moeilijke en pijnlijke realiteit, valideren de narcist, en laten het slachtoffer achter met het gevoel dat zij degene zijn die verkeerd is – precies wat de narcist wil bereiken.

De Impact van Toxische Positiviteit op Slachtoffers

De combinatie van narcistisch misbruik en Toxische Positiviteit kan verwoestend zijn voor slachtoffers. Hier is hoe het hen beïnvloedt:

Emotionele invalidatie en zelfverwijt

Slachtoffers beginnen hun eigen emoties te wantrouwen. “Ben ik overdreven negatief?” “Misschien is het echt mijn schuld dat ik me zo voel?” Dit soort zelfverwijt verdiept juist het trauma van misbruik.

Vertraagde herkenning en herstel van het misbruik

Door de druk om “positief te blijven” herkennen slachtoffers vaak pas veel later dat ze misbruikt worden of werden. De gemiddelde tijd om narcistisch misbruik te herkennen is al lang (vaak jaren); toxische positiviteit verlengt deze periode alleen maar meer.

Secundair trauma

Wanneer slachtoffers eindelijk hun ervaringen delen, maar worden ‘begroet’ met toxische positiviteit, ervaren ze secundair trauma – het trauma van niet geloofd of gevalideerd te worden bovenop het oorspronkelijke trauma van misbruik.

Geïnternaliseerde onderdrukking

Na verloop van tijd internaliseren slachtoffers de boodschap dat hun negatieve emoties niet welkom zijn, wat leidt tot chronische onderdrukking van juist hele gezonde emotionele reacties als woede, verdriet of angst. Dit kan leiden tot langdurige psychologische en fysieke gezondheidsproblemen.

De Maatschappelijke Context: Waarom is dit zo Wijdverspreid?

Toxische positiviteit heeft verschillende maatschappelijke wortels:

De ‘maakbaarheid’ van geluk

Onze huidige cultuur presenteert geluk als iets dat we kunnen en moeten “maken” of “kiezen”. Boeken, podcasts en influencers versterken de boodschap dat je leven maakbaar is en dat negatieve emoties een keuze zijn die je kunt vermijden met de juiste mindset. Als je misbruik of ander leed waarvan je niet kon ontsnappen hebt meegemaakt, weet je wel beter (hoop ik).

De commercialisering van positief denken

Er is een miljarden euro’s kostende industrie gebouwd rond positief denken – van zelfhulpboeken tot wellnesssessies tot coachingprogramma’s. Deze industrie heeft er belang bij (€, $) om de boodschap te verspreiden dat positiviteit de sleutel is tot alle problemen.

Collectieve vermijding van ongemak

Als samenleving zijn we steeds minder goed in het omgaan met ongemak – zowel ons eigen ongemak als dat van anderen. Toxische positiviteit biedt een gemakkelijke uitweg: in plaats van de complexiteit en het ongemak van negatieve emoties en situaties te navigeren, kunnen we simpelweg zeggen “kijk naar het positieve” en verdergaan. Ik vind het diepe emotionele armoede en onvolwassenheid.

De angst voor machteloosheid

Diep van binnen weten we dat sommige situaties buiten onze controle liggen, en dat er echt kwaad in de wereld bestaat. Dit besef kan angstaanjagend zijn. Toxische positiviteit biedt de geruststellende illusie dat we, met de juiste houding, alles kunnen overwinnen – en dat slechte dingen alleen gebeuren met mensen die “negatief denken”.

Een Genuanceerder Perspectief: Constructieve vs. Toxische Positiviteit

Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen toxische en constructieve positiviteit:

Toxische positiviteit is:

• Absoluut en ongenuanceerd (“Blijf altijd positief”)
• Ontkennend naar negatieve emoties en/of een realiteit die gewoonweg niet postief is  (“Niet zo negatief zijn” of “als je maar positief denkt, verdwijnen de negatieve emoties of gedachtes vanzelf”)
• Oordelend (“Je zou dankbaar moeten zijn” of ‘wat ben jij negatief’ …zelfs als je zwaar getraumatiseerd bent)
• Onderdrukkend (“Houd die negatieve gedachten maar voor jezelf”)
• Gebaseerd op schaamte (“Anderen hebben het erger, dus jij mag niet klagen”)

Constructieve positiviteit is:

• Genuanceerd (“Het is oké om je zo te voelen, accepteer dat dit zo is en tegelijk kunnen we zoeken naar lichtpuntjes”)
• Erkennen van alle emoties (“Ik zie dat je verdrietig bent, en dat is normaal gezien de situatie, menselijk en begrijpelijk”)
• Niet-oordelend (“Er is geen ‘juiste’ manier om hierop te reageren”)
• Uitnodigend tot authenticiteit (“Deel wat  je écht voelt”)
• Gebaseerd op compassie (“Dit is moeilijk, en je doet het zo goed als je kunt”)

Constructieve positiviteit erkent dat álle emoties waardevol zijn en dat menselijke ervaringen complex zijn. Dit, nodigt pas uit tot echte groei door volledige erkenning van wat er is, in plaats van te eisen dat mensen hun ervaringen ontkennen of oversimplificeren.

Hoe Kun Jij Jezelf Beschermen?

Als je te maken hebt gehad met narcistisch misbruik en wordt geconfronteerd met Toxische positiviteit, zijn hier enkele strategieën:

1. Vertrouw op je eigen ervaring

Je emoties en waarnemingen zijn gewoon valide, ongeacht wat anderen zeggen. Houd een dagboek bij om je realiteit voor jezelf te vast te leggen als anderen deze proberen te ontkennen met “positief denken”.

2. Stel grenzen aan toxische positiviteit

Het is oké om te zeggen: “Ik waardeer dat je probeert te helpen, maar ‘positief denken’ is nu niet wat ik nodig heb. Ik heb nodig dat je luistert en mijn gevoel en ervaring erkent.”

3. Ontwikkel emotionele nuance

Leer alle emoties te erkennen en hun waarde te zien. Woede kan je helpen grenzen te stellen en is gewoonweg gezond in veel situaties, verdriet helpt bij verwerking, angst waarschuwt je voor gevaar. Deze emoties zijn niet “negatief” – ze zijn informatief en heel belangrijk.

4. Zoek validerende ondersteuning

Vind therapeuten, steungroepen of vrienden die ervaring hebben met narcistisch misbruik en die begrijpen hoe schadelijk toxische positiviteit kan zijn. 

5. Blijf jezelf onderwijzen

Leer over de dynamiek van narcistisch misbruik en hoe toxische positiviteit die dynamiek juist versterkt. Kennis is macht en kan je helpen onderscheid te maken tussen constructieve ondersteuning en schadelijke clichés.

Wat Kun Je Doen als Naaste?

Als iemand in je omgeving te maken heeft met narcistisch misbruik, kun je helpen door toxische positiviteit te vermijden:

1. Luister zonder oordeel

In plaats van direct met oplossingen of ‘positiviteit’ te komen, luister gewoon. Zeg “Dat klinkt echt moeilijk” of “Ik ben hier om te luisteren” in plaats van “Het komt wel goed”.

2. Valideer hun ervaring

“Wat je beschrijft klinkt als emotioneel misbruik en het is volkomen begrijpelijk dat je je zo voelt” biedt veel meer steun dan “Probeer het van de positieve kant te zien”.

3. Bied concrete steun aan

“Kan ik iets specifieks voor je doen?” of “Ik ben er voor je als je wilt praten” is VEEL waardevoller dan vage positiviteit. Soms is stilzitten in ongemak met iemand het meest liefdevolle wat je kunt doen. Laat het ‘negatieve’ er gewoon zijn, omdat dit normaal en menselijk is. Iemand met diep verdriet of angst of trauma proberen ‘op te vrolijken’ is misschien wel goed bedoelt, maar lang niet altijd wenselijk. Als het ‘opvrlijken’ niet ‘lukt’ kan dit bij  degene die je probeert op te vrolijken alleen nog maar meer schaamte en schuldgevoel oproepen. Iemand die diep verdriet of trauma voelt, heeft iemand nodig die naast hem of haar komt staan, figuurlijk en soms ook letterlijk, en het gevoel er gewoon laat zijn, zonder oordeel of dat dat ‘anders moet’.

4. Onderwijs jezelf zoveel als je kunt over narcistisch misbruik

Door de dynamiek te begrijpen, kun je beter ondersteunen zonder onbedoeld het probleem te verergeren met clichés over positief denken.

5. Spreek je uit tegen systemen van toxische positiviteit

Als je hoort hoe mensen misbruik minimaliseren met “blijf positief”-retoriek, durf dan te zeggen: “het is juist waardevol om alle emoties te erkennen, ook de moeilijke” of “Soms is het erkennen van een probleem de eerste stap naar echte verandering”.

Conclusie: Naar een Volledig Spectrum van Emoties

Een wereld waarin alle emoties welkom zijn – niet alleen de “positieve” – is een wereld waarin narcistisch misbruik minder ruimte heeft om te floreren. Wanneer we erkennen dat woede, verdriet, angst en ongemak allemaal waardevolle delen van onze menselijke ervaring zijn, maken we een cultuur waarin misbruik eerder wordt herkend en aangepakt.

Echte heling en groei komen niet door negatieve emoties te onderdrukken met geforceerde positiviteit, maar door onszelf toe te staan alle menselijke ervaringen te voelen en daarvan te leren. In die authenticiteit ligt onze echte kracht – een kracht die narcisten het meest vrezen, omdat het hun manipulaties doorzichtig maakt.

In plaats van toxische positiviteit kunnen we kiezen voor emotionele eerlijkheid. In plaats van oppervlakkige clichés kunnen we kiezen voor diepgaande verbinding. En in plaats van slachtoffers te vertellen dat ze “positief moeten blijven”, kunnen we zeggen wat ze werkelijk nodig hebben om te horen: “Ik geloof je, het is niet jouw schuld, en je verdient beter.”

Veelgestelde vragen over Toxische Positiviteit en Narcistisch Misbruik

Is positief denken dan altijd verkeerd?

Nee uiteraard niet, positief denken op zich is zeker niet verkeerd. Het probleem ontstaat wanneer positiviteit dwangmatig wordt en gebruikt wordt om legitieme negatieve emoties of problematische situaties te onderdrukken, te ontkennen of te minimaliseren.

Hoe kan ik onderscheid maken tussen helpende positiviteit en toxische positiviteit?

Helpende positiviteit erkent en valideert eerst álle emoties, ook de negatieve, en biedt dan perspectief. Toxische positiviteit slaat de validatie over en vervangt negatieve emoties met oppervlakkige positiviteit.

Waarom is het zo moeilijk om toxische positiviteit te herkennen?

Omdat het ook vaak uit goede bedoelingen voortkomt en cultureel sterk gewaardeerd wordt. Bovendien klinken de clichés van toxische positiviteit vaak als ‘wijsheid’ of goed advies op het eerste gehoor, terwijl dat het dat op dat moment of in die situatie juist niet het geval is.

Hoe reageer ik als iemand mijn ervaring met narcistisch misbruik minimaliseert met toxische positiviteit?

Je kunt zeggen: “Ik begrijp dat je probeert te helpen, maar wat ik nu nodig heb is begrip voor hoe moeilijk deze situatie voor mij is, niet advies om ‘positief te denken’ want dat is alleen maar en juist erg schadelijk nu.”

Kan toxische positiviteit ook innerlijk zijn, niet alleen van buitenaf?

Absoluut. Veel slachtoffers internaliseren toxische positiviteit en worden hun eigen strengste criticus wanneer ze “negatieve” emoties ervaren. Zelfcompassie leren is een belangrijk deel van het herstelproces.